Ung thư trực tràng bắt đầu khi các tế bào khỏe mạnh trong trực tràng phát triển những thay đổi (đột biến) trong ADN của chúng.

Đối với hầu hết các bệnh ung thư trực tràng, không rõ nguyên nhân gây ra các đột biến khiến ung thư hình thành.

Di truyền đột biến gen làm tăng nguy cơ ung thư trực tràng

Ở một số gia đình, đột biến gen được truyền từ cha mẹ sang con cái làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng. Những đột biến này chỉ liên quan đến một tỷ lệ nhỏ bệnh ung thư trực tràng. Một số gen liên quan đến ung thư đại trực tràng làm tăng nguy cơ phát triển bệnh, nhưng chúng không làm cho bệnh không thể tránh khỏi.

Hai hội chứng ung thư đại trực tràng di truyền được xác định rõ là:

- Hội chứng Lynch: Hội chứng Lynch, còn được gọi là ung thư đại trực tràng không polyp di truyền (HNPCC), làm tăng nguy cơ ung thư ruột kết và các bệnh ung thư khác. Những người mắc hội chứng Lynch có xu hướng phát triển ung thư ruột kết trước 50 tuổi.

- Đa polyp tuyến gia đình (FAP): FAP là một rối loạn hiếm gặp gây ra hàng ngàn khối u trong niêm mạc đại tràng và trực tràng. Những người bị FAP không được điều trị có nguy cơ phát triển ung thư ruột kết hoặc trực tràng trước 40 tuổi cao hơn đáng kể.

Xét nghiệm di truyền có thể phát hiện những hội chứng này và các hội chứng ung thư đại trực tràng di truyền hiếm gặp hơn.

Các yếu tố rủi ro

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ ung thư trực tràng cũng giống như những yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư ruột kết.

- Tuổi: Ung thư đại trực tràng có thể được chẩn đoán ở mọi lứa tuổi, nhưng hầu hết những người mắc loại ung thư này đều trên 50 tuổi.

- Bệnh viêm ruột: Các bệnh viêm mãn tính ở đại tràng và trực tràng như viêm loét đại tràng và bệnh Crohn làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.

- Các hội chứng di truyền làm tăng nguy cơ ung thư trực tràng: Các hội chứng di truyền qua nhiều thế hệ trong gia đình bạn có thể làm tăng nguy cơ ung thư ruột kết và trực tràng, bao gồm hội chứng FAP và Lynch.

- Tiền sử gia đình mắc ung thư đại trực tràng: Bạn có nhiều khả năng phát triển ung thư đại trực tràng nếu bạn có cha mẹ, anh chị em ruột hoặc con bị ung thư ruột kết hoặc trực tràng.

- Ăn một chế độ ăn ít rau: Ung thư đại trực tràng có thể liên quan đến chế độ ăn ít rau và nhiều thịt đỏ, đặc biệt khi thịt bị cháy hoặc chín kỹ.

- Tập thể dục quá ít: Nếu bạn không hoạt động, bạn có nhiều khả năng phát triển ung thư đại trực tràng. Hoạt động thể chất thường xuyên có thể làm giảm nguy cơ ung thư.

- Bệnh tiểu đường: Những người mắc bệnh tiểu đường túyp 2 kiểm soát kém có thể tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.

- Béo phì: Những người béo phì có nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng cao hơn so với những người có cân nặng khỏe mạnh.

- Hút thuốc: Những người hút thuốc có thể tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.

- Uống rượu: Thường xuyên uống nhiều hơn ba loại đồ uống có cồn mỗi tuần có thể tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng

- Xạ trị cho bệnh ung thư trước đó: Xạ trị hướng vào bụng để điều trị ung thư trước đó có thể làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.

Những nguyên tắc cần nhớ:

- Chia thành nhiều bữa, ăn 6-8 bữa/ngày.

 - Chế biến món ăn hợp khẩu vị người bệnh và phù hợp giai đoạn bệnh.

 - Uống đủ nước: 40ml/kg/ngày.

 - Vận động nhẹ: 15-30 phút/ngày tùy thể trạng người bệnh.

-  Ăn đúng: Đúng giai đoạn bệnh, đúng thể trạng người bệnh.

 - Ăn đủ 4 nhóm chất: Đạm, béo, tinh bột, vitamin - khoáng chất.

 - Thực phẩm nên dùng: Nên bổ sung đa dạng và đủ 4 nhóm thực phẩm thiết yếu: Tinh bột, đạm, chất béo, vitamin & khoáng chất.

- Hiệp hội Ung thư Mỹ khuyến cáo, mỗi người không nên ăn quá 300g thịt đỏ một tuần. Riêng bệnh nhân ung thư đang hóa trị thì có thể ăn đến 500g/tuần để bổ sung lượng hồng cầu bị mất khi hóa trị.

- Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra trong các loại rau chứa nhiều chất chống oxy hóa, đây là "khắc tinh" của những tiền chất gây ung thư. Do vậy khi ăn thịt đỏ nên dùng kèm với nhiều loại rau có màu sắc khác nhau để gia tăng tối đa hàm lượng chất chống oxy hóa.

- Nên dùng các loại thảo mộc giàu chất chống oxy hóa như sả, gừng, hành, tỏi và dầu ô liu để ướp thịt. Ưu tiên ăn thịt trắng nhiều hơn thịt đỏ, hoặc thay thế một phần đạm động vật bằng đạm thực vật.

- Các loại sữa chuyên biệt dành cho bệnh nhân ung thư chứa hàm lượng EPA và hàm lượng đạm cao, ít lactose.

- Chất béo: Bổ sung thực phẩm nhiều omega-3: cá hồi, cá biển, dầu lạc, dầu vừng, dầu mè, quả óc chó, hạt điều...

- Vitamin và khoáng chất: Sử dụng các thực phẩm giàu vitamin E, A, C. Những vitamin này có nhiều trong: Cà rốt, bí đỏ, ớt chuông, rau ngót, rau muống,  rau khoai, rau mồng tơi, quả đậu bắp, cam, bưởi,…

- Nên sử dụng thêm sữa chua, các loại sữa lên men chứa các lợi khuẩn tốt cho cơ thể.

- Thực phẩm hạn chế dùng: Thực phẩm chứa nhiều acid béo no, chứa nhiều chất béo trans, chế biến nhiệt độ cao, chế biến sẵn: Thịt nướng, hun khói, rán, quay, đồ hộp, mì tôm, giò, chả, xúc xích…

Khi suy giảm nội tiết tố, sức khỏe của chị em xuất hiện nhiều rắc rối từ nhẹ đến nặng. Họ phải đối mặt với các vấn đề như suy giảm chất lượng cuộc sống với nhiều triệu chứng như bốc hỏa, mất ngủ, mệt mỏi, khô rát âm đạo, giảm ham muốn tình dục, đau xương khớp, loãng xương và các hậu quả lâu dài về tim mạch, suy giảm trí nhớ. 

Hầu hết chị em cho rằng việc suy giảm nội tiết tố, mãn kinh là vấn đề sinh lý, do "ông trời" quy định nên cố gắng chịu đựng, không chăm sóc và tìm các giải pháp để giảm bớt đau đớn, khó chịu khi mãn kinh. Hệ thống y tế từ xưa đến nay khi đề cập đến sức khỏe bà mẹ, trẻ em cũng chưa chú trọng đến vấn đề này. 

Sau mãn kinh, phụ nữ có thể sống thêm 20-30 năm, nhưng phải đối diện với rất nhiều vấn đề ở độ tuổi này như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, rối loạn giấc ngủ, cảm giác mệt mỏi, bực bội vô cớ, khô rát âm đạo, giảm ham muốn tình dục…

Về lâu dài, tình trạng mãn kinh còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, loãng xương, các vấn đề về bàng quang, suy giảm nhận thức… 

Phó giáo sư - Tiến sĩ Lưu Thị Hồng, Nguyên Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, cho biết, mãn kinh là tình trạng thiếu hụt estrogen, được hiểu một cách thông thường là thời điểm chấm hết giai đoạn sinh sản của phụ nữ.

Độ tuổi mãn kinh trung bình của phụ nữ Việt Nam là 48-50 tuổi. Thời gian từ lúc bắt đầu rối loạn đến khi mãn kinh khoảng 12 tháng, có thể kéo dài 4-5 năm. 

Ước tính 70-80% phụ nữ chịu ảnh hưởng bởi các triệu chứng mãn kinh, trong đó 20-35% trải qua các triệu chứng từ vừa đến nặng. Trung bình thời gian kéo dài triệu chứng là 7,4 năm. Tuy nhiên, có một thực tế là ngay ở các cơ sở y tế cũng ít quan tâm đến chăm sóc, tư vấn cho chị em về vấn đề tiền mãn kinh và mãn kinh. 

"Dù các vấn đề của phụ nữ mãn kinh rất nhiều nhưng phụ nữ thường không đi khám chuyên khoa mà tự tìm kiếm thông tin trên mạng hoặc qua lời khuyên của bạn bè, người bán thuốc. Chỉ khi các triệu chứng nặng, gây đau đớn hoặc ảnh hưởng đến cuộc sống mới đi khám…", PGS Hồng nói.  

Chị em cần làm gì để ứng phó với giai đoạn tiền mãn kinh, mãn kinh?

Tiến sĩ - Bác sĩ Trần Thị Thu Hạnh, Phó khoa Phụ Nội tiết, Bệnh viện Phụ sản Trung ương, cho biết, mãn kinh là giai đoạn tự nhiên trong cuộc đời mỗi phụ nữ nhưng trải nghiệm mãn kinh của mỗi phụ nữ sẽ khác nhau bởi các yếu tố kinh tế, xã hội, văn hóa, sinh học… 

Thực tế, rất nhiều phụ nữ mãn kinh ở Việt Nam đang chịu đựng giai đoạn này một cách âm thầm vì thiếu thông tin cơ bản về các triệu chứng rối loạn mãn kinh, gây tác động tiêu cực đến sức khỏe và chất lượng sống. 

Để vượt qua thời kỳ này, chị em cần lưu ý một số vấn đề sau:

- Chăm sóc sức khỏe tinh thần (thư giãn, học cách chia sẻ với người thân, tham gia các hoạt động văn hóa cộng đồng). 

- Luyện tập thể dục thường xuyên (kết hợp chế độ ăn uống, nghỉ ngơi phù hợp). 

- Dinh dưỡng hợp lý (không hút thuốc lá hay các chất kích thích, ăn chế độ giàu thực vật, chất xơ, bổ sung canxi, vitamin D để phòng loãng xương…). 

- Môi trường sống thông thoáng và nhiệt độ phù hợp… 

"Phụ nữ muốn dùng các thuốc nội tiết tố cần đi khám và được bác sĩ tư vấn, chỉ định, kê đơn, không tự ý dùng thuốc vì có thể sẽ sinh ra tác dụng phụ, gây ra nguy cơ ung thư vú, đột quỵ, huyết khối…", TS Hạnh lưu ý.