Năm nay, ByteDance mua 20% cổ phần trong Hangzhou Li Weike Technology, startup đứng sau nhân vật ảo nổi tiếng LA.WK. Tháng 11/2021, Alibaba dẫn đầu vòng gọi vốn Serie A của Dgene, nhà phát triển thực tế ảo có văn phòng tại Thượng Hải và Thung lũng Silicon. Một tháng sau, Tencent đầu tư vào Facegood, nhà phát triển phần mềm chuyên về biểu cảm gương mặt 3D.

Xmov, startup sở hữu nhiều bản quyền KOL ảo, tuyên bố huy động thành công 130 triệu USD trong vòng gọi vốn Serie B và C từ các nhà đầu tư như Sequoia China và SoftBank.

Babol, người hâm mộ A-Soul – nhóm nhạc nữ hoạt hình nổi tiếng nhất Trung Quốc, bày tỏ: “Tôi hiếm khi kết nối với mọi người ngoài đời nhưng thấy hạnh phúc khi thấy màn biểu diễn sống động của idol trên màn hình”. A-Soul là sản phẩm của Nuverse thuộc ByteDance và công ty quản lý nghệ sỹ YH Entertainment, ra mắt năm 2020.“Mỗi lần xem các chương trình livestream của họ, tôi không thể ngừng mỉm cười”, Babol nói.

Dù không có thật, KOL ảo có đầy đủ khả năng kiếm tiền không thua kém người thật. Vox Akuma – YouTuber ảo của công ty quản lý idol ảo AnyColor – chào sân Trung Quốc trên website stream Bilibili tháng 5. Trong phiên livestream dài 100 phút, Vox được gần 40.000 người hâm mộ tặng 1,1 triệu NDT.

Tất nhiên, số tiền vẫn kém xa các KOL như Li hay Viya. Dù vậy, các thương hiệu thời trang nước ngoài đang tăng cường thuê idol ảo làm đại sứ ở Trung Quốc sau khi cắt đứt quan hệ với các ngôi sao giải trí vì bê bối riêng tư. Chẳng hạn, hãng trang sức Pandora vừa chấm dứt hợp tác với nam diễn viên Zhang Zhehan năm ngoái vì một bức ảnh gây tranh cãi. Tháng 3, công ty đăng chân dung của SAM, idol ảo thuộc quản lý của tạp chí Elle, đang đeo vòng cổ và vòng tay chủ đề Marvel của hãng. Bulgari mời Ling, KOL ảo của Xmov, trình diễn loạt túi xách mới hồi tháng 11/2021. Họ đã hủy hợp đồng với Kris Wu vào tháng 7 cùng năm sau cáo buộc tấn công tình dục.

Chính quyền địa phương cũng hi vọng tận dụng được ngành công nghiệp non trẻ. Tháng 8, Bắc Kinh trở thành thành phố đầu tiên trong nước triển khai kế hoạch dành riêng cho “ngành công nghiệp người ảo”, với mục tiêu xây dựng lĩnh vực đáng giá 50 tỷ NDT và phát triển 10 công ty có doanh thu hàng năm hơn 1 tỷ NDT vào năm 2025.

Tom Nunlist, nhà phân tích cao cấp tại hãng tư vấn Trivium China, nhận xét:“Thần tượng ảo không già đi, bản quyền có thời hạn vĩnh viễn, họ không bị đau ốm hay mệt mỏi. Các nhân vật không có nguy cơ dính líu đến hành vi cá nhân gây tranh cãi, sản xuất lại rẻ”. Ngoài ra, “họ” còn dễ kiểm soát nên hấp dẫn hơn nhìn từ góc độ quản lý.

Tuy nhiên, bản thân ngành công nghiệp giải trí không miễn nhiễm với scandal. Cáo buộc ByteDance khai thác lao động xuất hiện sau khi một thành viên chủ chốt trong nhóm A-Soul dừng hoạt động “vì lí do học tập và sức khỏe”. Người hâm mộ đã tìm kiếm diễn viên đứng sau nhân vật và phát hiện các bài đăng mạng xã hội của cô. Họ tin rằng cô bị đối xử bất công tại nơi làm việc. Nhưng cuộc điều tra từ nhà chức trách Hàng Châu không tìm thấy bằng chứng ủng hộ cáo buộc.

Bắc Kinh theo dõi sự phát triển của lĩnh vực idol ảo và cảnh báo về văn hóa thần tượng cũng như “fandom” thái quá. Fandom là cụm từ chỉ cộng đồng người hâm mộ của một người nổi tiếng. Tờ Nhật báo Nhân dân từng chỉ trích người hâm mộ A-Soul vì “xóa nhòa ranh giới giữa thế giới ảo và thực”.

Một tổ chức của tờ báo đã công bố báo cáo vào đầu năm nay, kêu gọi giám sát ngành công nghiệp này.“So với các biểu tượng truyền thống, thần tượng ảo có lợi thế như nhân cách có thể kiểm soát được và ổn định hơn, song sau tất cả, chúng là các nhân vật nghệ thuật do con người tạo ra và có nguy cơ sa đọa”.

Du Lam(Theo FT)

Kiểm soát tâm trí con người là chủ đề thường gặp trong các bộ phim giả tưởng, đôi khi bằng các thiết bị công nghệ hiện đại. Ảnh: Inverse.

Con bò tót hung hãn dừng lại đột ngột đến mức móng guốc của nó găm sâu xuống đất, chỉ cách José Manuel Rodriguez Delgado chưa đầy 1 mét. Delgado không phải người đấu bò, mà là một nhà thần kinh học người Tây Ban Nha đang thực hiện một thử nghiệm đầy mạo hiểm.

Ông thực hiện thử nghiệm này năm 1963 để chứng minh rằng mình có thể điều khiển hành vi bạo lực. Khi con bò lao đến, Delgado nhấn một công tắc trên điều khiển cầm tay, kích hoạt các điện cực đã được cấy vào não con bò từ trước.

Kể từ đó đến nay, thao túng tâm lý và can thiệp vào suy nghĩ bằng các thiết bị cấy ghép não trở thành một chủ đề vừa hấp dẫn vừa gây lo ngại.

Các tỷ phú như Elon Musk và Mark Zuckerberg đang đổ hàng triệu USD để phát triển công nghệ giao tiếp giữa não và máy tính (BCI). Musk nói rằng muốn tạo ra một lớp siêu trí tuệ "add-on" trong não người, Zuckerberg thì muốn tạo ra tính năng tải suy nghĩ và cảm xúc lên Internet.

Khỉ được cấy chip trong não chơi trò chơi điện tử mà không cần điều khiển bằng tay trong một thử nghiệm của Neuralink, công ty của Elon Musk. Ảnh: Neuralink.

Nhưng đây cũng là chủ đề mà ranh giới giữa thực tế và hư cấu đang không rõ ràng. Các công nghệ ngày nay thực sự có khả năng tác động trí não con người đến đâu?

Can thiệp vào bộ não

Từ năm 1964, công nghệ của Delgado đã đạt được mức độ tác động đáng ngạc nhiên lên não. Đơn giản bằng cách kích điện vào não, qua các điện cực được cấy ghép từ trước, công nghệ này có thể dập tắt hoạt động não đang diễn ra hoặc gây ra các trạng thái hưng phấn hay tuyệt vọng.

Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi nhiều người lo sợ rằng một lúc nào đó các công nghệ tiên tiến hơn sẽ có thể thao túng hoàn toàn tâm lý và suy nghĩ của con người.

Các nhà khoa học thần kinh có uy tín cũng nêu lo ngại. Một bài xã luận xuất bản năm 2017 trên tạp chí khoa học hàng đầu Naturemở đầu bằng tình huống giả tưởng gần giống một tập phim Black Mirror. Một người đàn ông bị liệt được cấy vào não một thiết bị giúp điều khiển cánh tay giả. Đến một ngày, vì người đàn ông bị căng thẳng tâm lý, làm cho thiết bị cấy ghép cũng phát điên và dùng tay giả tấn công người.

Nhưng những tình huống như vậy, hay những công nghệ thao túng tâm lý và trí óc con người trong Black Mirror, chỉ là giả tưởng.

Với công nghệ tiến bộ hơn so với năm 1964, các nhà thần kinh học ngày nay có thể tác động điện vào một số vùng não để cố gắng gây ra những hiệu ứng mong muốn nhất định.

Chẳng hạn, một nghiên cứu đăng trên Nature Neurosciencevào tháng 8 mô tả kích thích điện vào một vùng nằm ở phía trước của bộ não giúp cải thiện trí nhớ dài hạn, và kích thích điện vào một vùng nằm phía sau và sâu trong não sẽ tăng cường trí nhớ ngắn hạn.

Nathan Copeland điều khiển cánh tay robot bắt tay cựu Tổng thống Obama. Ảnh: Wired.

Cấy điện cực vào vỏ não vận động cũng có thể giúp người bị liệt điều khiển cánh tay robot hoặc con trỏ chuột máy tính chỉ bằng suy nghĩ. Một bệnh nhân nhận được dạng can thiệp này, Nathan Copeland, đã từng điều khiển cánh tay robot bắt tay cựu Tổng thống Obama.

Nhưng thay đổi hay "cấy ghép" một suy nghĩ hoặc cảm xúc vẫn là bất khả thi. Bởi vì các nhà khoa học thần kinh vẫn chưa biết suy nghĩ, cảm xúc và ý định được não người “mã hóa” như thế nào và trở thành những tín hiệu gì trong vô vàn tín hiệu liên tục truyền đi trong não.

Tín hiệu phức tạp

Hoạt động điện dao động liên tục trong vỏ não, gọi là sóng não, sẽ đột ngột bị triệt tiêu nếu một người cử động hoặc có ý định cử động tay. Từ dấu hiệu khoảng lặng này, các nhà khoa học tạo ra các thiết bị cấy ghép não đọc sóng não và điều khiển chi giả. Nhưng hiểu được các hoạt động điện liên tục diễn ra trong não là một việc hoàn toàn khác.

Giống như khi cả nhà hàng ồn ào bỗng im lặng đột ngột sau khi một người rơi vỡ cốc, chúng ta dễ hiểu khoảng lặng là tín hiệu rõ ràng cho một sự việc, nhưng không có nghĩa là cũng hiểu được các cuộc trò chuyện xung quanh, R. Douglas Fields, giáo sư khoa học thần kinh và khoa học nhận thức tại Đại học Maryland, giải thích.

Giả sử mỗi tế bào thần kinh chỉ có 2 trạng thái "bật" hoặc "tắt", thực tế không đơn giản như vậy, thì trong một mạng lưới 300 nơron sẽ có 2^300 trạng thái khả dĩ - nhiều hơn số nguyên tử trong vũ trụ khả kiến. Và não người có 85 tỷ tế bào thần kinh, tạo ra số tín hiệu gần như vô tận.

Kể cả khi hiểu được các tín hiệu này, chúng ta cũng không biết tế bào hay tổ hợp tế bào thần kinh nào đã tạo ra tín hiệu để có thể kích thích chúng tạo ra tín hiệu một cách khác đi và thay đổi cảm xúc hay suy nghĩ của một người.

"Có thể xác định được vùng não tương ứng với một tín hiệu, nhưng không thể biết cụ thể là tế bào thần kinh nào. Và ở mỗi cá nhân các tế bào thần kinh lại khác nhau", Timothy Buschman, nhà khoa học thần kinh tại Đại học Princeton, cho biết.

Cho dù lĩnh vực khoa học thần kinh và cấy ghép não đã có nhiều tiến bộ, khả năng kiểm soát tâm trí bằng công nghệ vẫn nằm ngoài tầm với của con người.

(Theo Zing)