Tuần này, một báo cáo tình báo của Mỹ bị rò rỉ cho rằng Kabul có thể bị tấn công trong vòng vài tuần nữa, và chính phủ có thể sụp đổ trong vòng 90 ngày.

Vậy làm thế nào mà Taliban lại giành chiến thắng nhanh đến như vậy?

Taliban có sức mạnh nòng cốt gồm khoảng 60.000 chiến binh. Ảnh: EPA

Theo BBC, phần lớn thời gian trong 20 năm qua, Mỹ và các đồng minh NATO đã ra sức đào tạo và trang bị cho lực lượng an ninh Afghanistan. Nhiều vị tướng của cả Mỹ và Anh đều tuyên bố đã tạo ra một quân đội Afghanistan đầy sức mạnh và năng lực.

Nhưng, những tuyên bố đó ngày nay dường như chỉ là lời sáo rỗng. 

Sức mạnh của Taliban

Về lý thuyết, chính phủ Afghanistan vẫn đang nắm giữ lợi thế với một lực lượng lớn hơn. Đội quân an ninh gồm ít nhất 300.000 người, ít nhất là trên giấy tờ. Con số này bao gồm Lục quân, Không quân và cảnh sát.

Nhưng trên thực tế, quốc gia Nam Á này đã luôn phải vật lộn để đạt được chỉ tiêu tuyển dụng.

Quân đội và cảnh sát Afghanistan có tiếng xấu về thương vong cao, đào ngũ và tham nhũng – với một số chỉ huy hàng tháng vẫn nhận lương của những binh sĩ mà trên thực tế không hề tồn tại - được gọi là "lính ma".

Trong báo cáo mới nhất trước Quốc hội Mỹ, Tổng thanh tra đặc biệt về Afghanistan (SIGAR) bày tỏ "những quan ngại nghiêm trọng về tác động ăn mòn của nạn tham nhũng ... và mức chính xác đáng ngờ của dữ liệu về sức mạnh thực tế của các lực lượng này".

Jack Watling thuộc Viện Nghiên cứu Dịch vụ Hoàng gia Anh (Royal United Services Institute) nhận định, thậm chí quân đội Afghanistan chưa bao giờ biết chắc họ thực sự có bao nhiêu quân lính.

Chưa kể, còn có rất nhiều vấn đề về giữ gìn trang thiết bị và tinh thần. Binh sĩ thường được điều đến những khu vực mà họ không hề có mối liên hệ nào về gia đình hay bộ tộc. Đó là lý do một số có thể đã quá nhanh chóng từ bỏ vị trí mà không chiến đấu chống Taliban.

Trong khi đó, ngày càng khó định lượng được sức mạnh của Taliban.

Theo Trung tâm Chống khủng bố Mỹ ở West Point, các ước tính chỉ ra rằng lực lượng này bao gồm 60.000 chiến binh nòng cốt. Cộng với các nhóm ủng hộ và các cánh quân nổi dậy khác, quân số có thể vượt quá mốc 200.000. 

Tiến sĩ Mike Martin - một cựu sĩ quan quân đội Anh nói tiếng Pashto – đã lên tiếng cảnh báo về những nguy cơ khi xác định Taliban là một nhóm đơn lẻ duy nhất. Ông mô tả "Taliban đang tiến gần hơn tới liên minh của những người nắm đặc quyền độc lập liên kết với nhau một cách lỏng lẻo và có lẽ là tạm thời".

Theo vị tiến sĩ, chính phủ Afghanistan cũng đang bị chia rẽ bởi các động cơ phe phái địa phương. Lịch sử Afghanistan cho thấy các gia đình, bộ tộc và kể cả giới chức chính phủ thường đổi phe, chủ yếu là để đảm bảo sự tồn tại của chính họ. 

Tiếp cận vũ khí 

Chính phủ Afghanistan lẽ ra phải nắm lợi thế cả về kinh phí và vũ khí. Họ đã nhận được hàng tỷ đôla để trả lương và trang bị cho binh lính - phần lớn là từ Mỹ. Trong báo cáo tháng 7/2021, SIGAR chỉ ra hơn 88 tỷ USD đã được rót cho an ninh của Afghanistan. Nhưng SIGAR đặt ra: "Vấn đề số tiền đó có được chi tiêu hợp lý hay không cuối cùng sẽ được trả lời bằng kết quả của cuộc chiến trên thực địa".

Taliban đã chiếm được một loạt tỉnh thành của Afghanistan chỉ trong thời gian ngắn. Ảnh: AP

Và, lẽ ra Không quân Afghanistan phải đảm bảo cho mình một ưu thế quan trọng trên chiến trường. Nhưng họ lại liên tục gặp khó khăn trong duy trì và vận hành 211 chiếc máy bay của mình (một vấn đề ngày càng trở nên nghiêm trọng khi Taliban cố tình nhắm mục tiêu vào các phi công). cũng không có khả năng đáp ứng các yêu cầu từ các chỉ huy trên mặt đất. Lực lượng này cũng chẳng thể đáp ứng yêu cầu từ các chỉ huy trên mặt đất.  

Vì thế mà Không lực Mỹ mới đây đã phải tham gia trên bầu trời các thành phố như Lashkar Gah, nơi đang bị Taliban tấn công. Nhưng chưa rõ Washington sẵn sàng cung cấp sự yểm trợ đó trong bao lâu.

Taliban thường dựa vào doanh thu từ buôn bán ma túy, nhưng lực lượng này còn nhận được sự hỗ trợ từ bên ngoài.

Gần đây, Taliban đã chiếm được nhiều vũ khí và trang thiết bị từ lực lượng an ninh Afghanistan, một số được Mỹ cung cấp như xe quân sự Humvee, ống ngắm ban đêm, súng máy, súng cối và pháo. Ngoài công lực chết chóc của Thiết bị nổ cải tiến (IED), kiến thức địa phương và sự hiểu biết về địa hình đã mang lại lợi thế cho lực lượng này.

Hướng trọng tâm vào miền bắc và miền tây

Một số chuyên gia đã nhìn thấy bằng chứng về một kế hoạch phối hợp trong đà tiến gần đây của Taliban. 

Ben Barry – một thiếu tướng quân đội Anh và hiện là thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chiến lược – cho rằng thành tích của Taliban có thể mang tính cơ hội. Nhưng ông thừa nhận: "Nếu bạn phải viết một kế hoạch chiến dịch, tôi thấy khó nghĩ ra điều gì tốt hơn thế này". 

Vị tướng chỉ ra trọng tâm các cuộc tấn công của Taliban ở miền bắc và miền tây, chứ không phải ở các thành trì truyền thống ở miền nam, và lần lượt thâu tóm được một loạt tỉnh thành.

Taliban còn chiếm giữ các chốt kiểm tra và cửa khẩu biên giới then chốt, "nẫng" nhiều nguồn tiền hải quan khỏi chính phủ vốn đang thiếu tiền mặt. Lực lượng này còn tăng cường các vụ giết hại có chủ đích, nhằm vào các quan chức, nhà hoạt động và phóng viên.

Chậm rãi, nhưng Taliban đã xóa sổ những thành tích nhỏ mà chính phủ đã đạt được trong 20 năm qua. 

Về chiến lược của Kabul, càng khó định nghĩa hơn. 

Các cam kết giành lại những lãnh địa mà Taliban chiếm giữ dường như ngày càng trở nên vô nghĩa. 

Ông Barry nói rằng, dường như chính phủ đang có một kế hoạch để giữ các thành phố lớn hơn. Lực lượng biệt kích Afghanistan đã được triển khai để ngăn Lashkar Gah ở Helmand thất thủ.

Taliban giành lãnh địa thần tốc như thế nào?

Nhưng sẽ trụ được bao lâu? 

Lực lượng đặc nhiệm Afghanistan có quân số tương đối nhỏ, khoảng 10.000 người, và họ đã bị kéo căng hết sức.

Taliban dường như còn giành thắng lợi về mặt tuyên truyền, giúp nâng cao tinh thần trên chiến trường và tạo cảm giác đoàn kết. Trái lại, chính phủ Afghanistan đang trong tình thế nguy hiểm nhưng bị chia rẽ và liên tiếp sa thải các tướng lĩnh. 

Kết cục ra sao?

Về phía chính phủ Afghanistan, tình thế rất ảm đạm. Tuy nhiên, theo Jack Watling thuộc Viện Nghiên cứu Dịch vụ Hoàng gia Anh, "tình hình vẫn có thể được cứu vãn bằng chính trị". Ông cho rằng, nếu chính phủ có thể thu phục được các thủ lĩnh bộ lạc thì cơ hội vẫn còn đó.  

Thời điểm giao chiến mùa hè sẽ sớm kết thúc khi mùa đông Afghanistan bắt đầu – khiến việc điều động các lực lượng trên bộ trở nên khó khăn hơn. Khả năng vẫn sẽ có bế tắc vào cuối năm nay, và chính phủ sẽ cố giữ Kabul cùng các thành phố lớn hơn. Tình hình thậm chí có thể đổi chiều nếu Taliban rạn nứt.

Nhưng hiện tại, dường như các nỗ lực của Mỹ và NATO nhằm mang lại hòa bình, an ninh và bình ổn cho Afghanistan đã trở nên vô ích.  

Thanh Hảo

Điều gì đã xảy ra với lực lượng quốc phòng Afghanistan?

Có tới 10 tỉnh thành Afghanistan rơi vào tay Taliban chỉ trong một tuần, và Kabul đang lung lay.

Theo tờ The Guardian, ở các nước giàu có nhất thế giới, vốn độc quyền về nguồn cung vắc-xin từ sớm, tỷ lệ nhiễm và tử vong do Covid-19 giảm. Các nền kinh tế cũng dần mở cửa, hạn chế được dỡ bỏ. Cuộc sống dần trở lại bình thường, tạo ấn tượng sai lầm rằng đại dịch toàn cầu sắp kết thúc.

Trên thực tế, như người đứng đầu Tổ chức Y tế thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus chỉ ra, số ca nhiễm được báo cáo trong hai tuần qua cao hơn nhiều so với tổng số ca nhiễm trong 6 tháng đầu tiên của đại dịch và hiện Nam Á là khu vực chịu tác động nặng nhất.

Thông tin này đã được cơ quan phụ trách về trẻ em của Liên Hợp Quốc là Unicef nhắc tới hôm 7/5. “Đại dịch còn lâu mới kết thúc. Các ca nhiễm Covid-19 tăng ở mức báo động trên khắp Nam Á, đặc biệt là ở Nepal, Sri Lanka và Maldives. Toàn bộ hệ thống y tế có thể sụp đổ, dẫn tới những thiệt hại về người thảm khốc hơn nhiều. Bên cạnh Nam Á, chúng tôi cũng thấy tình trạng báo động ở các khu vực khác trên thế giới”.

Khi Ấn Độ một lần nữa phá kỷ lục toàn cầu về số ca nhiễm mới (414.188 trường hợp/ngày) và tử vong (3.915 người/ngày) câu hỏi làm thế nào để mô tả và ứng phó với một thế giới hai tốc độ đang nổi lên đã khiến các nhà lãnh đạo quốc tế đau đầu.

Bức tranh về đại dịch (chấm xanh là những nước có ca nhiễm, tử vong giảm, chấm đỏ là tình trạng tồi tệ hơn). Ảnh: Guardian

Đầu tiên là câu hỏi gây tranh cãi về việc làm thế nào để tăng sản xuất và phân phối vắc-xin để đảm bảo phân phối công bằng hơn, khi mà hiện chỉ có 0,2% trong số 700 triệu liều vắc-xin được chuyển tới cho các nước thu nhập thấp.

Phát biểu trong một cuộc giao ban đầu tuần này, cựu Thủ tướng Anh Gordon Brown nói: “Đây là một thảm hoạ nhân tạo. Do thất bại trong việc mở rộng tiêm chủng nhanh chóng hơn cho mọi quốc gia, chúng ta phải lựa chọn người được sống và người phải chết”.

Giữa tuần này, chiến dịch bỏ quyền sở hữu trí tuệ với vắc-xin ngừa Covid-19 đã nhận được sự ủng hộ của Mỹ và EU. Tuy nhiên, như các chuyên gia đã chỉ ra, công bằng vắc-xin cho các nước đang phát triển có thể còn phức tạp hơn.

Sự trỗi dậy thảm khốc của virus corona trong thời gian gần đây ở Nam Á, đặc biệt là Ấn Độ và Nepal, là do các yếu tố phức tạp chứ không chỉ là thiếu vắc-xin, đặc biệt là ở Ấn Độ, nơi mà Viện Huyết thanh – nhà sản xuất vắc-xin lớn nhất thế giới, đã được cấp phép để sản xuất vắc-xin AstraZeneca.

Sự lây lan của virus ở cấp độ quốc gia và giữa các quốc gia do nhiều vấn đề quyết định, gồm cả nhân khẩu học, các quyết định chính trị về những biện pháp phòng ngừa và giảm thiểu, sức mạnh tương đối hoặc sự mong manh của hệ thống y tế. Ở thế giới đang phát triển, còn có các yếu tố khác, gồm không phân phối được vắc-xin có sẵn và do dự trong tiêm vắc-xin.

Tất cả những điều trên đã được nhấn mạnh trong một cảnh báo của WHO. Theo đó, các nước châu Phi dễ bị tổn thương bởi tình trạng trùng hợp tương tự, vốn dẫn tới cuộc khủng hoảng hiện nay ở Nam Á.

“Sự chậm trễ trong việc cung cấp các liều vắc-xin từ Viện Huyết thanh của Ấn Độ dành cho châu Phi, sự chậm trễ trong triển khai vắc-xin và sự xuất hiện của các biến thể mới… có nghĩa là nguy cơ về một làn sóng lây nhiễm ở châu Phi vẫn còn rất cao”, văn phòng của WHO tại châu Phi cho biết trong một tuyên bố ngày 6/5.

Cơ quan trên cho hay, các biến thể mới, như những biến thể xuất hiện ở Ấn Độ và Nam Phi, có thể tạo ra “làn sóng lây nhiễm thứ ba” ở lục địa này.

Nam Phan

Vắc-xin, phép thử hồi sinh từ Covid-19

Hầu hết các nước bắt đầu triển khai tiêm vắc-xin từ đầu năm 2021, khi Covid-19 hoành hành ở hàng trăm quốc gia với các biến thể nguy hiểm khó lường.

Tại sự kiện, lãnh đạo Điện Kremlin đã được tặng một chiếc găng tay đấm bốc bằng kim cương. Sau đó, ông kể với đám đông quần tụ xung quanh về những ngày mới tập tành đấm bốc.

"Môn thể thao tôi chơi đầu tiên là đấm bốc. Tôi làm mình vỡ mũi. Tất cả kết thúc rất nhanh. Tôi không đi bác sĩ. Chúng tôi tự điều trị vết thương", tổng thống Nga cho hay.

Tổng thống Putin nói, việc bị vỡ mũi vì đấm bốc khiến ông sớm từ bỏ môn thể thao này. Ảnh: Sputnik

Ông Putin cho biết thêm, vết thương mất một thời gian mới lành và đó cũng là lúc ông chọn chơi các môn thể thao khác.

Theo báo RT, ông Putin lâu nay vẫn nổi tiếng giỏi võ judo (ông đã lên đai đen từ lâu). Ông cũng rất hâm mộ môn khúc côn cầu trên băng và thường xuyên tham gia một giải đấu nghiệp dư cùng với những người bạn và các cựu tuyển thủ chuyện nghiệp của Nga.

Tuấn Anh