iPhone cũ được buộc chồng đống tại chợ Hoa Cương Bắc, Thâm Quyến: Nguồn: Telegraph

Thị trường béo bở

Hằng năm, Apple chỉ cho ra 2 model mới (trước đây mỗi năm 1 mẫu mới) – số lượng phải nói là quá ít so với các hãng điện thoại khác nhưng nó cũng đủ làm cho rất nhiều iPhone trở nên cũ đi và cần thay thế. Thế nhưng, khác hẳn với các sản phẩm khác, những chiếc iPhone cũ lại tiếp tục có đời sống mới khi được tân trang, dựng lại chứ không kết thúc ở các bãi rác điện tử.

Theo trang Tencent của Trung Quốc đưa tin hồi năm 2014 – khi Foxconn chính thức thực hiện chương trình mua bán iPhone cũ, mỗi ngày hãng thu hồi khoảng 50.000 - 60.000 iPhone cũ thông qua các kênh chính thống trên toàn thế giới, chủ yếu từ ba thị trường Mỹ, châu Âu và Nhật Bản.

Đấy mới là con số thống kê chưa đầy đủ từ kênh chính thống. Theo báo First Financial Daily ở Thượng Hải thì con số này chưa "nhằm nhò" gì với con số được thu mua qua các đầu nậu thu gom iPhone cũ tập trung ở Hong Kong và Thâm Quyến. Có thể nói, đây là một ngành kinh doanh béo bở mới bởi việc mua iPhone cũ, tân trang lại và bán với giá rẻ đáp ứng được nhu cầu của số lượng fan Táo khổng lồ nhưng khả năng tài chính hạn chế.

Tại Hong Kong và Thâm Quyến, có một "làn sóng" người rất nhạy bén trong kinh doanh, hoạt động khá âm thầm, đang giữ lợi thế trong chuỗi giá trị của Apple. Và mặc dù chỉ đứng ở "chiếu dưới" (so với chính hãng) nhưng họ lại có tiếng nói mạnh mẽ và thậm chí ảnh hưởng đến biến động giá cả iPhone trên thị trường.

Họ chỉ được xem là dân kinh doanh nhỏ lẻ, nhưng dữ liệu kim ngạch hằng năm được công bố chính thức trên website của một công ty chuyên buôn bán iPhone cũ Hong Kong là hơn 200 triệu USD cho thấy quy mô của việc kinh doanh, buôn bán iPhone cũ không hề nhỏ.

Theo tiết lộ trên báo Nhật Bản ngày 10/4/2015, những đầu nậu thu gom iPhone cũ lớn đều tập trung ở Hong Kong với hơn 30 nhà bán đấu giá. Khoảng 20% số iPhone cũ được khoảng 10 công ty bảo hiểm Mỹ mua lại. Phần còn lại sẽ chảy vào Trung Quốc và sau đó tràn sang các nước Đông Nam Á, châu Phi và các thị trường đang phát triển khác.

Phóng viên tờ First Financial Daily cho biết, nơi đấu giá iPhone và các sản phẩm Apple cũ tập trung ở quận Hung Hom ở Hong Kong và hầu hết người mua là từ Hoa Cương Bắc (Thâm Quyến). Sản phẩm đấu giá được phân loại thành các mức A, B, C, D, trong đó hàng từ Nhật Bản có thể là nhóm loại A – tức chất lượng tốt hơn – và Mỹ thường ở mức B.

Hoạt động đấu giá được tổ chức tại các "sàn", là những căn hộ cũ, chất nhiều thùng carton đựng iPhone cũ không vỏ hộp, được bó thành từng bó và mỗi hộp đều có đánh số. Những người tham gia đấu giá, trong đó có cả những thương nhân châu Phi, đã xem xét sơ bộ các thùng trước khi tham gia bỏ giá đấu. Nhìn chung, mặc dù đã được phân loại nhưng người đấu giá phải chấp nhận cả rủi ro, có thùng hàng nhiều sản phẩm chất lượng còn tốt và ngược lại. 

iPhone cũ được "hô biến" thế nào?

iPhone cũ được tháo gỡ hoàn toàn để kiểm tra từng bộ phận nào còn đang hoạt động. Ảnh chụp tại chợ Hoa Cương Bắc. Nguồn: Telegraph. Hoạt động tân trang iPhone diễn ra tại các hộ gia đình ở Thâm Quyến bí mật, người ngoài không được chụp ảnh, quay video.

Sau đấu giá, iPhone cũ được vận chuyển vào Trung Quốc, tập trung ở Thâm Quyến để làm mới lại trước khi bán đi khắp thế giới đang phát triển.

Hoa Cương Bắc là một địa chỉ nổi tiếng thế giới ở Thâm Quyến bởi đây là chợ điện tử lớn, nơi buôn bán hàng điện tử đủ các loại, từ điện thoại di động cho đến drone... Trong đó, tất nhiên có cả iPhone, hàng nhái, hàng dựng, hàng cũ... Các cửa hàng ở đó cũng có lắp ráp, tân trang iPhone cũ. Tuy nhiên, những gì mà khách hàng nhìn thấy ở chợ điện tử Bắc Hoa Cương chỉ là phần nổi của ngành tân trang iPhone.

Theo phóng viên First Financial Daily, ở Thâm Quyến có hàng ngàn hộ gia đình tham gia vào ngành tân trang iPhone. iPhone cũ lại tiếp tục được phân loại, những chiếc nào chỉ cần làm mới vỏ, những chiếc nào cần thay màn hình hay sửa chữa bên trong... Những tụ điểm tân trang iPhone này thường đặt ở trong các nhà xưởng, trông bề ngoài khó phân biệt với các ngôi nhà bình thường khác. Nhưng họ hoạt động rất bí mật, thường có cài đặt camera ở cửa để đối phó với các cuộc bố ráp của công an.

Bên trong các xưởng tân trang iPhone, nhân viên sẽ thành thạo tháo các ốc vít iPhone, cẩn thận gỡ màn hình và thân máy rời ra mà không làm hỏng dây cáp. Sau đó, họ sẽ rửa bảng mạch, làm sạch bụi linh kiện bên trong và thay thế linh kiện, hàn keo, thay thế vỏ, pin, bổ sung phụ kiện, tờ chỉ dẫn chung, đóng gói, làm nhãn và cuối cùng làm cho chiếc iPhone được dựng trông chẳng khác gì chiếc iPhone chính hãng.

Tuy nhiên, để kiếm được tối đa lợi nhuận, nhiều hộ tân trang đã sử dụng đủ các loại mánh khoé gian lận và thông thường nhất là họ chọn những linh phụ kiện nhái giống hệt của iPhone để sửa chữa, thay thế. Việc làm này giúp giảm chi phí tổng thể đáng kể, nhưng như vậy, iPhone đã bị biến thành hàng giả.

Chẳng hạn, chiếc vỏ iPhone dưới bàn tay lão luyện của những thương nhân được "chế" giống hệt như vỏ máy iPhone xịn, mà giá chỉ có khoảng 1 đô la. Cảnh sát Thẩm Quyến đã từng lục xét một xưởng tân trang iPhone và phát hiện có hơn 20 nghìn vỏ iPhone như thế.

Cứ mỗi thế hệ iPhone mới ra mắt, sẽ có một số lượng lớn vỏ, nút, màn hình và thậm chí phụ kiện bảng mạch nhái xuất hiện ở chợ điện tử Hoa Cương Bắc. Nhiều điện thoại iPhone tân trang được bán tại chợ Bắc Hoa Cương hoặc được chuyển đi các thị trường khác, trong đại lục Trung Quốc và nước ngoài.

Chất lượng những chiếc iPhone được xuất khỏi các xưởng hộ gia đình này thế nào? Rất khó có thể biết được. Về hình thức, khách hàng có thể nhìn thấy ngay. Tất nhiên là nó được tân trang trông không tì vết nhờ chiếc vỏ giả mới. Nhưng còn bên trong thì sao? Những chiếc iPhone cũ được sửa, thay thế để có thể chạy được. Những phần được thay thế là linh kiện lỗi từ các nhà sản xuất cho Apple thải ra, linh kiện iPhone cũ khác hoặc linh kiện rẻ tiền. Những sản phẩm như vậy nói chung là người dùng rất khó phát hiện, đặc biệt về linh kiện bên trong, thậm chí ngay cả các kỹ sư lành nghề cũng cần phải tháo ra để dò tìm mới có thể kết luận được.

Trên thị trường, iPhone cũ thường được định chất lượng thông qua các khái niệm "hàng nguyên bản" - có nghĩa hàng chưa sửa chữa gì; hàng "dựng" - tức sản phẩm đã có sự thay thế linh kiện, có thể là linh kiện từ chiếc iPhone cũ khác hoặc linh kiện rẻ tiền. Nhưng với những gì đang diễn ra ở ngành kinh doanh iPhone cũ Trung Quốc thì ngay cả iPhone đóng trong hộp mới cũng không có gì đảm bảo về chất lượng.

Điều đó không có nghĩa là iPhone 7 sẽ là một thất bại của Apple hay Apple xuống dốc hoặc Tim Cook sẽ làm hỏng cả công ty chỉ với sản phẩm này. Sự thất vọng ở đây có nghĩa là chiếc iPhone mới sẽ chỉ mạnh hơn và có khả năng cạnh tranh thôi, ngoài ra không còn gì khác.

Mạnh và có khả năng cạnh tranh thì cũng khá đủ để đảm bảo những người đã sử dụng những chiếc iPhone 2,3 năm tuổi như 5S hay iPhone 6 sẽ lên đời. Điều này cũng đảm bảo Apple vẫn giữ được một mức doanh số nào đó trong vòng 3 tháng nữa. Và rồi sau đó Tim Cook sẽ lại tuyên bố  doanh số iPhone đang giảm và đưa ra những con số “vớt vát” bằng số người sử dụng dịch vụ iCloud hay App Store...

Mới đây, một nữ game thủ đã chia sẻ câu chuyện rất thú vị và hài hước của mình trên diễn đàn Reddit. Cụ thể, bạn trai cô này cũng là một người rất mê video game, đặc biệt là Fallout 4. Kể từ ngày 10/11, cô không thể liên lạc được với nửa kia của mình và không hiểu chuyện gì đã xảy ra. Cho đến 1 tuần sau đó, cô bất ngờ nhận được một bó hoa kèm theo thông điệp: "Xin lỗi vì Fallout. Anh biết em đã rất thông cảm với chuyện này. " Dưới đây là bức hình mà Lolrenmoar (nickname của nữ game thủ nói trên) cung cấp:

Bài học cho cả hai bên

Theo ông Ngô Việt Khôi, trong trường hợp này nhiều khả năng xảy ra là do khách hàng của Vietcombank (chị Hoàng Thị Na Hương) đã click vào một trang web giả mạo Vietcombank, dẫn đến việc hacker chiếm quyền điều khiển bằng cách ăn cắp username và password (mật khẩu). Tuy nhiên, đó chỉ là giả định khi đến giờ phút này, cả hai bên vẫn chưa ngồi lại với nhau để nói rằng khách hàng đã làm những gì và Vietcombank đã lần ra được dấu vết trong hệ thống là những gì.

“Không thể nói rằng trong trường hợp này khách hàng phải chịu hoàn toàn rủi ro. Trong một quy trình có rất nhiều bước, các chuyên gia sẽ có cách để vẽ lại toàn bộ quá trình giao dịch, từ đó xác định hacker bắt đầu lấy thông tin từ bước nào. Người dùng sai từ bước nào sẽ phải chịu trách nhiệm từ khâu đó, còn khâu nào ngân hàng sai thì ngân hàng sẽ phải chịu trách nhiệm từ khâu đó. Đến lúc đó mới có thể kết luận đúng sai,” ông Ngô Việt Khôi nói.

Tuy nhiên, cựu Giám đốc TrendMicro Việt Nam cho rằng có hai bài học lớn trong câu chuyện này. Thứ nhất, bất cứ ngân hàng nào nếu không có hướng dẫn tối thiểu cho người dùng về bảo mật thông tin thì người dùng nào cũng có thể trở thành con mồi cho hacker, do vậy ngân hàng cần phải bảo vệ khách hàng bằng những hướng dẫn tối thiểu. Thứ hai, người dùng tài khoản ngân hàng cần phải có kiến thức tối thiểu về bảo mật.

“Vietcombank sai đâu chưa biết, nhưng chị ấy (khách hàng Hoàng Thị Na Hương – PV) đã làm gì để đến mức mất tài khoản? Chỉ người trong cuộc mới biết được. Nhưng có 2 điểm rút ra là khi ngân hàng đã có khách hàng và giao dịch với nhau trên môi trường trực tuyến, bắt buộc ngân hàng phải có trách nhiệm hướng dẫn, cảnh báo ở mức tối thiểu để khách hàng nhận thức được ở mức dễ hiểu nhất là không nên làm thế này, không nên làm thế kia. Thứ hai, chúng ta đang sống trong một thế giới phẳng với những cuộc sống số, nhưng xã hội của chúng ta lại đang thiếu đi việc đào tạo về an toàn thông tin. Có rất ít người làm việc này và có làm thì lại không biết cách làm. Đừng trông chờ vào việc mua giải pháp này nọ, bản thân mỗi người phải nhận thức được việc đặt mật khẩu như thế nào cho an toàn để không tạo ra lỗ hổng, vấn đề này đang là sự thiếu hụt rất lớn trong xã hội,”.

Chúng ta dù bất kể là ai đều có một điểm giống nhau là tất cả đều có một cuộc sống số và không ai muốn bị người khác xâm phạm, chẳng hạn như tài khoản email, facebook, tài khoản ngân hàng… mỗi một tài khoản như vậy đều có một  user name và password. Các tài khoản này không thể dùng chung một user name.

Trong câu chuyện của Vietcombank, tất nhiên không khách hàng nào muốn tài khoản của mình bị người khác nắm user name, password, OTP..., nhưng giữ cho “cuộc sống số” an toàn hay không, mỗi người phải có nhận thức tối thiểu.

Điều đáng tiếc là nhận thức đó trong xã hội từ hàng chục năm qua đã không một ai đứng ra để đào tạo cho người ta biết về việc này. Các ngân hàng có thể bỏ tiền ra mua giải pháp về ngăn chặn, nhưng bản thân con người của chính các ngân hàng cũng không được đào tạo sao cho ứng xử an toàn hơn trên mạng, trong khi ngân hàng vẫn phải chi hàng chục triệu USD để mua giải pháp.

Không có ngân hàng nào là an toàn tuyệt đối

Trở lại trường hợp Vietcombank, tranh cãi xung quanh việc khách hàng Hoàng Thị Na Hương có click vào trang web giả mạo hay không, ông Khôi cho rằng khả năng là đã click mới có thể bị mất tiền như thế. Thế giới hiện nay là thế giới phẳng, mã độc có thể tấn công ở bên Mỹ nhưng ngay lập tức chỉ 1 phút sau có thể tấn công ở Việt Nam, chứ không phải là mình ở Việt Nam mà mình không bị tấn công.

“Bởi vì ai cũng có một cuộc sống số nên cần phải trang bị những kiến thức căn bản, nhất là khi ai cũng có smartphone, ai cũng có thể lên mạng để kết nối với thế giới xung quanh. Do vậy, ai cũng phải có những quy tắc nhất định để giữ cho mình an toàn, giống như khi đi xe cần phải có giấy phép lái xe, cũng giống như những trang bị tối thiểu về trình độ tin học, ngoại ngữ mà một mỗi người cần phải có,” ông Khôi nói.

Phải thừa nhận rằng Vietcombank là một ngân hàng lớn và uy tín hàng đầu trong số các ngân hàng hiện nay, thế nhưng họ vẫn để xảy ra trường hợp khách hàng bị mất tiền trong tài khoản.

Điều này chứng tỏ rằng, một khi khách hàng bị mất thông tin và bị chiếm quyền điều khiển, hệ thống của các ngân hàng đều không thể phân biệt được giao dịch chuyển tiền đi đang được thực hiện bởi chính khách hàng hay một hacker dùng thông tin của khách hàng để chuyển tiền đi.

Theo khẳng định của ông Ngô Việt Khôi, với hệ thống của ngân hàng hiện nay, họ không thể  phân biệt được điều đó. Do vậy, đòi hỏi ngân hàng phải có giải pháp để phát hiện người ngay hay kẻ gian là điều không tưởng. Tuy nhiên, các ngân hàng phải đặt ra những rào cản, bản thân username, password hay OTP cũng đã là một rào cản, nhưng ngân hàng cần phải xác định trong những rào cản đó, rào cản nào có thể bị lợi dụng.

“Trong trường hợp của Vietcombank, khách hàng đã bị mất tiền, và Vietcombank cũng bó tay trong việc thông tin cá nhân khách hàng rơi vào tay kẻ xấu mà lại vô tình được “dâng lên” bởi chính khách hàng của mình. Ngân hàng nào rồi cũng sẽ mất tiền nếu để yếu tố cuối cùng là con người chi phối những sai lầm đó,” ông Ngô Việt Khôi khẳng định.