Meta là một trong nhiều hãng công nghệ lớn đẩy mạnh các mô hình AI tập trung vào tạo video, vốn phức tạp và tốn kém hơn AI tạo văn bản. OpenAI sở hữu công cụ riêng – Sora – với khả năng tạo video dài tối đa 1 phút nhưng cũng chưa tung ra cho công chúng. DeepMind, công ty con của Google, cũng có một công cụ tạo video trong tay có tên Veo.

Phó Chủ tịch Hayes cho biết lý do khiến Meta chưa triển khai MovieGen cho công chúng là vì thời gian tạo video quá lâu, mất đến hàng chục phút. Bên cạnh đó là các vấn đề xoay quanh an toàn và trách nhiệm, như làm thế nào để người dùng không thể tạo ra video không phù hợp về người khác nếu không được sự đồng ý.“Đó sẽ là vấn đề quan trọng nhất cần giải quyết trước khi chúng tôi cung cấp khả năng cá nhân hóa rộng rãi cho mọi người”.

Công nghệ AI đã bị lợi dụng để tạo video deepfake về người nổi tiếng, như Tổng thống Mỹ Joe Biden hay ngôi sao nhạc pop Taylor Swift, cũng như những người bình thường và gây không ít tranh cãi.

AI là ưu tiên chính của Meta. CEO Mark Zuckerberg nhiều lần nhắc đến AI như động lực thúc đẩy tăng trưởng người dùng và doanh thu. Trong ngắn hạn, Zuckerberg ghi nhận AI đã giúp cải thiện các thuật toán nội dung bằng cách hiển thị các bài đăng và quảng cáo có liên quan hơn đến người dùng. CEO Meta cho biết Meta AI có gần 500 triệu người dùng hàng tháng.

(Theo Bloomberg)

Theo dự thảo tờ trình, Luật Công nghiệp công nghệ số sẽ tạo hành lang pháp lý thúc đẩy phát triển công nghiệp công nghệ số, biến đây thành một ngành kinh tế đóng góp lớn cho đất nước.

Luật Công nghiệp công nghệ số hướng tới việc chuyển dịch các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam chủ yếu từ lắp ráp, gia công sang sáng tạo, thiết kế, tích hợp, sản xuất và làm chủ công nghệ lõi; Tạo thị trường cho công nghiệp công nghệ số và thúc đẩy phát triển sản phẩm công nghệ số thiết kế và sản xuất trong nước.

Phạm vi điều chỉnh của Luật Công nghiệp công nghệ số bao gồm: Hoạt động công nghiệp công nghệ số, sản phẩm, dịch vụ công nghệ số; bảo đảm phát triển công nghiệp công nghệ số; quyền và trách nhiệm của tổ chức, cá nhân tham gia và có liên quan đến công nghiệp công nghệ số.

Luật này không quy định về hoạt động sản xuất, cung cấp sản phẩm, dịch vụ công nghệ số chuyên dùng cho quốc phòng, an ninh, cơ yếu. Đối tượng áp dụng của Luật Công nghiệp công nghệ số dự kiến là cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia hoặc có liên quan đến công nghiệp công nghệ số.

Trước thời hạn trình Chính phủ đang đến gần, Thứ trưởng Bộ TT&TT Bùi Hoàng Phương cho biết, Bộ TT&TT muốn mời đại diện các bộ, ngành cùng trao đổi, thảo luận, góp ý trực tiếp cho dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số. 

Chia sẻ về dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số, bà Phạm Thuý Hạnh, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Chính phủ cho rằng, dự thảo cần tập trung vào 2 mảng chính sách lớn, một là vấn đề ưu đãi đầu tư, hai là cơ chế cấp phép thử nghiệm. 

“Để phát triển lĩnh vực công nghiệp công nghệ số, quan trọng nhất là vấn đề ưu đãi đầu tư, thủ tục đầu tư, chính sách, ưu đãi thuế, các chính sách liên quan,... theo hướng ủng hộ Bộ TT&TT đưa ra các ưu đãi ở mức cao nhất bởi đây là những ngành cần phát triển, mở ra trong giai đoạn này”, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Chính phủ nhận định.

Góp ý dưới góc độ cơ quan đang xây dựng cơ chế ưu đãi đặc thù với một số ngành công nghệ mới, công nghệ nguồn, ông Đỗ Văn Sử, Phó Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ KH&ĐT), đề xuất cần xây dựng các chính sách với “khu công nghệ số” trong Luật Công nghiệp công nghệ số sao cho đồng bộ với Luật Khu công nghiệp, khu kinh tế do Bộ KH&ĐT chủ trì soạn thảo. 

Đối với các chính sách ưu đãi trong khu công nghệ số, đại diện Bộ KH&ĐT đề nghị đơn vị chủ trì soạn thảo Luật Công nghiệp công nghệ số nên thuê công ty tư vấn có chuyên môn để rà soát lại từng điều khoản, quy định của pháp luật. 

Tại buổi làm việc, đại diện các bộ, ngành liên quan cũng đề cập tới nhiều vấn đề cụ thể được nhắc tới trong Luật Công nghiệp công nghệ số như ưu đãi đầu tư cho công nghiệp bán dẫn, vấn đề thuế VAT, cơ chế thử nghiệm mang tính nghiên cứu, chính sách cho tài sản số,... Trước những chia sẻ của các chuyên gia, buổi làm việc đã giúp làm rõ nhiều vấn đề liên quan đến Luật Công nghiệp công nghệ số. 

Hà Việt Hoàng- Giải Nhất "Tự hào Việt Nam 2017

Hà Việt Hoàng là thí sinh đạt điểm tuyệt đối trong phần thi trắc nghiệm khởi động có tên "Theo dòng Lịch sử". Hoàng sử dụng Ngôi sao hy vọng một cách khôn ngoan trong phần thi thứ hai, "Danh nhân đất Việt", và em  bất ngờ tăng tốc bằng cách xướng đáp án phần thi thứ 3 "Giải mã lịch sử" ngay khi phần thi này mới đi được 1/3 chặng đường. Phần thi về đích, có tên "Tự hào Việt Nam", Hà Việt Hoàng  cùng các đối thủ nặng ký từ TP.HCM, Bình Thuận, Hải Phòng và Đăk Lắk cống hiến màn tranh tài gay cấn đầy kịch tính rồi ngoạn mục giành ngôi vị Quán Quân.

Hà Việt Hoàng chính là thí sinh đạt Giải Ba trong cuộc thi chung kết Đường lên đỉnh Olympia 2017 hồi tháng 8 vừa qua.

63 thí sinh xuất sắc nhất nước vào Chung kết 'Tự hào Việt Nam 2017

Chia sẻ cảm xúc khi vượt qua 62 đối thủ để giành giải nhất của cuộc thi, Hà Việt Hoàng cho biết,Tự hào Việt Nam 2017 là cuộc thi hoàn toàn trên máy tính; rất mới về cách thức thi. Đây không là kiến thức trên giấy, trong sách vở nữa mà là một cuộc thi khiến bạn trẻ hiểu lịch sử và yêu thích mônSử. "Em mong cuộc thi này sẽ còn tổ chức thêm nhiều lần nữa để giúp giới trẻ Việt Nam hiểu biết lịch sử nước nhà”, Việt Hoàng nói.

Khen ngợi cuộc thi Tự hào Việt Nam 2017, GS.TSKH Vũ Minh Giang- thành viên Ban giám khảo, Phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam cho biết, cuộc thi mới cả về hình thức lẫn nội dung, đã cho bạn trẻ một nhìn nhận khác về môn Sử và kích thích họ tìm hiểu lịch sử, văn hóa dân tộc. Đó là: Học Lịch sử không buộc ghi nhớ, mà còn có cảm xúc. "Các thí sinh đã phải đấu trí căng thẳng trước những câu  hỏi cài cắm; đòi hỏi không chỉ nhớ được sự kiện hay số liệu mà còn phải có tài phán đoán, có khả năng đánh giá và phân biệt tốt mới có thể trả lời đúng", ông nói.

Về hình thức, GS. Giang cho rằng, cuộc thi hấp dẫn giới trẻ do sử dụng rất nhiều CNTT và truyền thông- phương tiện cách mạng 4.0. Cũng nhờ vậy, khán giả thấy rõ năng lực cũng như kết quả của mỗi thí sinh sau từng chặng nhỏ của cuộc thi.

 Những thí sinh xuất sắc nhất Chung kết Tự hào Việt Nam 2017

Đánh giá kết quả cuộc thi Tự hào Việt Nam 2017, anh Lê Quốc Phong- Bí thư T.Ư Đoàn, Chủ tịch Hội Sinh viên VN, cho biết, kiến thức các thí sinh thể hiện cho thấy giới trẻ Việt Nam quan tâm, thậm chí hiểu biết sâu rộng lịch sử và văn hóa dân tộc, và họ đã tham gia tích cực cuộc thi. Vì vậy để khuyến khích đam mê, khơi dậy niềm yêu thích học Sử và tìm hiểu văn hóa dân tộc trong giới trẻ, mô hình cuộc thi Tự hào Việt Nam sẽ được Trung ương Đoàn tiếp tục tổ chức và nhân rộng trên toàn quốc trong những năm tới.

Q.Hiếu

Tới thăm nơi được gọi là nhà chung của Trạm trong một ngày cuối năm, vẫn có 2 bạn trẻ túc trực ở đây hằng ngày để theo dõi và chăm sóc khoảng 100 con chó, mèo.

Hiện nhà chung của Trạm đang nuôi giữ khoảng 100 con chó, mèo

Nguyễn Quang Hướng sinh năm 1994, tốt nghiệp khoa Thú y, Học viện Nông nghiệp Việt Nam hiện là người phụ trách chính việc theo dõi bệnh tật, sức khỏe của những con vật này. Hướng nhớ tên từng con chó, con mèo và kể rõ câu chuyện của mỗi “đứa” khi được nhận về Trạm.

Thu Thu Hà – trưởng nhóm của Trạm cho biết, Trạm cứu hộ chó mèo Hà Nội được thành lập vào năm 2012 với cái tên ban đầu là Trạm cứu hộ mèo Hà Nội. Mặc dù vẫn nhận cứu hộ cả chó và mèo nhưng sau 2 năm hoạt động, Trạm mới đổi tên thành Trạm cứu hộ chó mèo Hà Nội. Tới ngày tháng 10/2017, Trạm xin được giấy phép và trở thành tổ chức đầu tiên chuyên về cứu hộ chó mèo tại Việt Nam có tư cách pháp nhân. Tên hoạt động hiện tại là Center of Pet Animal Protections and Studies, viết tắt là CPAPS. (Trung tâm Nghiên cứu Bảo vệ vật nuôi).

Nguyễn Quang Hướng, TNV chính thức, là người phụ trách theo dõi sức khỏe của chó, mèo ở nhà chung

2 năm đầu, Trạm hoạt động theo cách thức giao chó, mèo cho các tình nguyện viên (TNV) chăm sóc tại nhà. Nhưng càng ngày số lượng tình nguyện viên không đáp ứng đủ so với nhu cầu cứu hộ. Nhà chung được thành lập vào năm 2014.

Nhà chung, cũng đã qua một số lần thay đổi địa điểm, hiện tại có diện tích khá rộng với nhiều gian phòng và không gian ngoài trời để chó, mèo chạy nhảy. Nằm trong một con ngõ khá sâu ở phố Nhân Hòa, căn nhà này vốn là một nhà xưởng. Khi mới về, mọi thứ khá xuống cấp và bừa bộn. Sau rất nhiều sửa chữa, căn nhà trông đã khá hơn nhiều như hình ảnh hiện tại. Hướng nói: “Chắc phải khoảng nửa năm, một năm nữa, chị quay trở lại thì mới thấy nó khác. Dạo này, bọn em sửa chữa liên tục, gần như không ngày nào nghỉ. Những việc nhỏ thì tình nguyện viên tự làm. Hạng mục nào lớn thì thuê thợ”.

Những con chó, mèo mà Trạm mang về thường bị bệnh, bị thương

Chia sẻ về hoạt động hiện tại của Trạm, Thu Thu Hà nói, khi nhận được thông tin về chó, mèo cần cứu hộ, nhóm sẽ cử người đến nơi để mang về. Tất cả chó mèo được báo tin đều được chuyển lên phòng khám thú y gần nhất với khu vực báo tin và khám tổng quát. Khi được bác sĩ kết luận đủ sức khoẻ xuất viện thì sẽ chuyển về nhà chung hoặc nhà TNV, tuỳ tình hình thực tế.

“Số lượng chó mèo được chuyển chủ hàng tháng giao động từ 30-50 con, tức là ít hơn so với số lượng cứu hộ về do nhận thức của cộng đồng về chó mèo cứu hộ vẫn còn hạn chế, như: sợ chó mèo quá nhát, sợ chó mèo lớn rồi sẽ không quấn chủ nữa, phí nhận nuôi so với việc mua một con chó con mèo ngoài chợ là cao hơn rất nhiều, phỏng vấn kĩ càng phiền phức…” – Hà chia sẻ.

Những con chó, mèo bị bệnh phải nằm phòng cách ly được chăm sóc theo chế độ đặc biệt. Chi phí cho phòng cách lý không hề nhỏ: bỉm, máy sưởi, điều hòa.... Nguồn ngân sách chủ yếu của Trạm vẫn từ các đơn vị, cá nhân hỗ trợ

Mặc dù đã có nhà chung, nhưng Hà cho biết Trạm vẫn luôn cố gắng tăng số lượng TNV chăm sóc tại nhà vì chó mèo được chăm sóc tại nhà sẽ có tiến triển về sức khoẻ tốt hơn chó mèo nuôi chung lại nhà chung.

Từ ngày thành lập đến nay, số lượng chó mèo mà Trạm đã cứu hộ lên đến 8.000 – 9.000 con. Tỷ lệ chuyển chủ thành công là khoảng 50-60%, còn lại là mất ở bệnh viện hoặc sổng mất ở nhà TNV chăm sóc.

Hiện tại, số lượng TNV hoạt động với tần suất cao của Trạm là khoảng 100 người, được chia thành 4 nhóm chính: nhóm cứu hộ, nhóm nhà chung, nhóm truyền thông gây quỹ và nhóm phỏng vấn tìm chủ.

Để có được căn nhà chung như hiện tại, Trạm đã trải qua những ngày đầu hết sức khó khăn. “Những ngày đầu hoạt động, nguồn quỹ được duy trì dựa trên mức đóng góp tiền cá nhân cố định hàng tháng của nhóm điều hành và các tình nguyện viên cứng - khoảng 10 người. Sau này quy mô mở rộng, chi phí hoạt động hàng tháng tăng dần từ 50 triệu tới 100 triệu, quỹ chi tiêu dựa vào sự ủng hộ của mọi người, lúc nhiều lúc ít bù trừ nhau” – Hà chia sẻ.

Trên thực tế, số tiền chi trả cho việc chữa trị, chăm sóc chó, mèo bị ốm là không hề nhỏ. Vì thế, tài chính luôn là vấn đề thách thức mà nhóm điều hành phải giải quyết.

Hà chia sẻ, Trạm cũng có một số hoạt động gây quỹ nhưng vì không đủ nhân lực chuyên trách nên hiệu quả đem lại chưa cao. Dự định của nhóm trong năm tới là khi đã có tư cách pháp nhân, Trạm sẽ viết dự án để kêu gọi các doanh nghiệp cũng như các tổ chức phúc lợi động vật khác hỗ trợ định kỳ.

Ngoài ra, lượng TNV cũng không đủ so với số lượng chó, mèo nhận về. “Khó khăn về nhận thức cũng là một vấn đề. Với nhiều trường hợp cứu hộ, các bạn còn bị gây khó khăn, phải tranh chấp với người dân. Một bên thì muốn cứu, một bên thì muốn đem về làm thịt. Ở Việt Nam lại chưa có quy định về quyền và phúc lợi động vật nên có nhiều trường hợp, dù xác định được đối tượng bạo hành chó mèo, Trạm cũng không thể làm gì để can thiệp hay cứu giúp ‘các em’ được”.

Trò chuyện với Hướng, người đối diện có thể cảm nhận được tình cảm đặc biệt mà cậu dành cho những con vật mà mình đang chăm sóc, gắn bó. Hướng coi chúng như bạn, hiểu rõ tính nết, bệnh tật từng con.

Cậu và các tình nguyện viên đặt cho những con vật ở đây những cái tên rất đáng yêu như Muội Muội, Bún, Max, Love Đen, Ki Gà, Mướp, Bão… Có những con có đến 2, 3 cái tên tùy mỗi người gọi, nhưng chúng nhớ hết. Ai gọi cũng theo.

Hướng cho biết, phần nhiều những con vật ở đây bị chủ bỏ vì bệnh, tai nạn hoặc đã già, có một số con có thể do đi lạc, chó mèo hoang…

Kể về chú chó Muội Muội đáng thương, cậu cho biết, đây là giống chó Husky, khá đắt tiền. “Em nghe nói nó bị tai nạn ô tô, chủ bỏ. Hai chân sau của Muội bị hỏng, một chân biến dạng, không thể phục hồi được nữa”.

Chú chó Muội Muội đã hỏng 2 chân sau phải dùng bộ khung nâng đỡ có bánh xe

Cậu kể, từ khi nhận chú chó này về đến lúc ổn định như bây giờ là một khoảng thời gian khá lâu. Hiện tại, Muội Muội được TNV làm cho một chiếc xe thô sơ có bánh xe để nó có thể chạy đi chạy lại. “Lúc nào nó cũng dư năng lượng, thích gần người. Mỗi lần đẩy xe cho nó chạy, nó vui lắm. Chắc vì có cảm giác giống được chạy như ngày xưa. Bọn em cũng muốn đặt cho nó một cái xe tử tế hơn, nhưng cũng phải một thời gian nữa” – Hướng nói.

Suốt hơn 5 năm gắn bó với Trạm, một câu chuyện khiến Hà vô cùng xúc động là về một cậu bé học lớp 7 nhặt được chú chó Thè Lè ở vườn hoa. Cậu bé mang về nhà nhưng ông bà không cho giữ lại. Trao lại chú chó cho Trạm, cậu bé vét sạch số tiền tiết kiệm của mình để gửi Trạm chăm sóc cho Thè Lè. “Cậu bé mồ côi cha mẹ, sống với ông bà. Số tiền cậu dành dụm được không quá lớn , nhưng chắc chắn phải vất vả lắm mới có được. Vậy mà cậu bé chẳng ngại ngần khi chạy về nhà lấy hết số tiền đó để gửi cho những người có thể cứu được chú chó mà cậu chỉ vừa nhặt được. Và cũng chẳng ngại ngần khóc òa khi nghĩ chú chó sẽ phải một lần nữa lang thang”.

Nhiều người cũng hỏi: “Tại sao nhóm của mình lại phải cứu lấy con chó, con mèo khi còn bao nhiêu người ở ngoài kia?”

“Bọn mình thì nghĩ rằng mạng nào cũng là mạng, dù không thay đổi được thế giới nhưng bọn mình có thể thay đổi được thế giới của những con chó, mèo mà chúng mình gặp được” – Hà tâm sự.

Nguyễn Thảo

Chàng trai 24 tuổi lan toả "tình yêu kiến thức"

23 tuổi, Nguyễn Hoàng Phong đang là sinh viên năm cuối ngành Kỹ thuật hóa, ĐH Cornell danh giá.

Thị trưởng thành phố New York Bill de Blasio cho biết sẽ đóng cửa toàn bộ trường công lập trên địa bàn đến hết năm học.

“Đóng cửa trường học là một quyết định đúng đắn. Nhờ hoạt động dạy từ xa, việc học vẫn sẽ diễn ra hiệu quả”, Giám đốc Liên đoàn Michael Mulgrew nói

Thành phố New York đang nỗ lực để có thể mở cửa trường học trở lại vào tháng 9. Tuy nhiên, Richard Carranza, người đứng đầu hệ thống trường công lập của cơ quan quản lý giáo dục New York, cho rằng tình hình dịch bệnh là yếu tố quyết định thời điểm mở cửa trường trở lại.

Ông cho biết New York sẽ cố gắng tài trợ các thiết bị để đến cuối tháng, trường công lập có thể mượn khoảng 175.000 thiết bị điện tử cùng 70.000 iPad được kết nối Wi-Fi.

Thành phố cũng đang lên kế hoạch tiếp cận với các gia đình về chương trình học từ xa, cung cấp thêm tài liệu để phụ huynh có thể hướng dẫn con học tại nhà.

Ông Carranza nói thêm đã yêu cầu giáo viên linh hoạt trong chấm điểm. Cơ quan giáo dục thành phố cũng sẽ liên hệ chặt chẽ với 75.000 học sinh sẽ tốt nghiệp trong năm nay.

“Chúng tôi không muốn các em bị đánh cắp tương lai”, ông nói và nhấn mạnh giúp học sinh cuối cấp tốt nghiệp là mục tiêu chính dù khả năng tổ chức lễ tốt nghiệp năm nay là rất mong manh.

Trường Giang (Theo New York Post)

New York: Tại sao đóng cửa trường công lại là “phương án cuối cùng”?

Richard A. Carranza, người đứng đầu học khu New York, cho rằng, việc đóng cửa dài hạn là biện pháp cực đoan và nên là “phương án cuối cùng”.

LTS:Trong bài phát biểu được đánh giá “chạm tới trái tim” của người Việt Nam, Tổng thống Obama đã nhắc tới "tư tưởng Phan Châu Trinh" như đại diện của tri thức Việt Nam. Vì sao một Tổng thống Mỹ như ông Obama lại nhắc tới Phan Châu Trinh chứ không phải một nhà Duy Tân nào khác và điều đó gợi mở cho chúng ta điều gì trong bối cảnh hiện nay. VietNamNet có cuộc trao đổi với GS Trần Ngọc Vương xoay quanh vấn đề này.

GS Trần Ngọc Vương, Khoa Văn học, ĐHQG Hà Nội. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Phóng viên:Trong bài phát biểu trước 4.000 người Việt Nam, Tổng thống Mỹ Obama đã nhắc tới "tư tưởng Phan Châu Trinh" như một đại diện của tinh túy tri thức Việt Nam, cùng với thơ Nguyễn Du và toán học Ngô Bảo Châu. Vậy, tư tưởng Phan Châu Trinh có vai trò thế nào trong dòng chảy tư tưởng Việt Nam, thưa GS?

GS Trần Ngọc Vương:Đầu thế kỷ 20, phong trào đấu tranh cho độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia, tiến bộ xã hội trở thành công việc cấp bách mà như diễn đạt của người đương thời là "lửa xém lông mày". Thế nhưng, vào thời điểm đó, tầng lớp trí thức mới ở Việt Nam vẫn chưa xuất hiện.

Tuy nhiên, những tư tưởng cách tân thực tế đã xuất hiện từ cuối thế kỷ 19 ở những trí thức lớn như Bùi Viện, Nguyễn Trường Tộ… Cuộc đấu tranh giữa 2 xu hướng cách tân và thủ cựu diễn ra lúc sôi động, lúc âm ỉ trong gần suốt thế kỷ thứ 19 kể cả trước khi có mặt của Chủ nghĩa thực dân cho tới khi Chủ nghĩa thực dân hiện hữu tại Việt Nam.

Trong cái áp lực chung là nếu không tự đổi mới thì cái mới ngoài mong muốn sẽ xuất hiện và làm cho cái chủ thể từng bước bị tiêu vong, từ cục bộ đến toàn thể, triều đình nhà Nguyễn đã lựa chọn cách ứng xử "cách tân để thủ cựu", một lối "đổi mới" mang tính ứng phó, chỉ nhằm mục đích giữ lại cái cũ. Đây cũng là quá trình mà triều Nguyễn đi từ "hòa" đến "hàng" trước cuộc xâm lược của thực dân Pháp. 

Phan Văn Bình vốn là một võ quan và cũng đi theo tiếng gọi của phong trào Cần Vương trong đội quân của Lê Hiệu ở khu vực Lưỡng Quảng (Quảng Nam, Quảng Ngãi - PV). Tuy nhiên, vì một sự việc hiểu lầm, Phan Văn Bình đã bị chính nghĩa quân khép cho tội phản bội và giết chết ngay trước mặt con trai là Phan Châu Trinh khi đó mới chỉ 13 tuổi. Đó là một cú sốc lớn đối với Phan Châu Trinh.

Đối diện với phong trào Cần Vương bằng chính mạng sống của cha mình, Phan Châu Trinh vẫn tiếp tục đi học, chuyên tâm với nghiệp khoa cử và đỗ tới Phó Bảng. Tuy nhiên, ngoài học "chữ thánh hiền" Phan Châu Trinh cũng là người tiếp cận rất sớm với các tài liệu tân văn, tân thư và ông đọc các tài liệu này một cách có ý thức, tiếp nhận và phản biện quyết liệt hơn so với những người khác.

Việc tiếp cận sớm với tân thư, tân văn đã giúp Phan Châu Trinh hiểu được những vấn đề của thế giới hiện đại, tiếp cận với tư tưởng Khai sáng đã làm thay đổi châu Âu trước đó. Cần chú ý rằng, Khai sáng không phải là một "phong trào" mà là một "truyền thống" ở phương Tây được đặt nền móng vững chắc từ nhiều thế kỷ trước đó. Cuộc Cách mạng xã hội Pháp diễn ra vào cuối thế kỷ 18 thế nhưng những thay đổi trong nhận thức xã hội đã lần lượt "vỡ ra" từ thế kỷ thứ 16.

Bản chất của tư tưởng Khai sáng chính là nguyên lý: Sự đổi mới, cách tân phải có nền tảng từ nhận thức, từ hệ hình tư duy, hệ hình văn hóa. Đó là quá trình chuyển từ thần học sang khoa học, từ tư duy siêu nghiệm tư biện luận lý sang tư duy thế tục, duy lý. Từ sự duy lý hóa, thế tục hóa xã hội mới ba động và tạo ra tất cả những điều khác.

Phan Châu Chinh với tất cả trải nghiệm cá nhân, bi kịch gia đình cũng như truyền thống học vấn và khát vọng cá nhân cũng đã lựa chọn con đường đó cho Việt Nam.

- Điều khiến tôi thắc mắc là vì sao Obama lại nhắc tới Phan Châu Trinh chứ không phải là một lãnh tụ nào khác của phong trào Duy Tân, như Phan Bội Châu?

- Trong cả một thời kỳ dài người ta thường hay nhóm sự đa dạng trong hành xử của các thủ lĩnh phong trào vào một vài người nào đó mà không nhận ra sự khác biệt giữa họ. Phan Châu Trinh và Phan Bội Châu cũng thuộc trường hợp như vậy khi người ta coi hai ông là đại diện nổi bật nhất của phong trào Duy Tân đầu thế kỷ 20 tại Việt Nam.

Nếu xét ở chiều sâu, trong cách cổ vũ, tập hợp lực lượng và dương ngọn cờ đổi mới, người ta có thể nói về nói về 2 cụ Phan. Thế nhưng thực chất, Phan Châu Trinh là nhân vật phức tạp hơn, phong phú hơn về mặt nhận thức và "rắc rối" về tư tưởng.

Phan Châu Trinh được đánh giá là người có tư tưởng dân chủ sớm so với các nho sĩ tiến bộ đầu thế kỷ 20.

Phan Bội Châu là một nhân cách là người vĩ đại, một con người có trái tim lớn, lòng yêu nước nồng nàn, mãnh liệt. Ông cũng nổi tiếng là người tài ba trong chốn học hành, được coi là "người hay chữ nhất nước". Nói cách khác, về nhân cách cá nhân Phan Bội Châu hấp dẫn nhiều người. Do đó, với tư cách là người đứng đầu phong trào, Phan Bội Châu được coi là một vị huynh trưởng không thể chối cãi.

Tuy nhiên, Phan Bội Châu tiếp xúc với tân thư muộn hơn so với Phan Châu Trinh. Do đó, việc hiểu biết các vấn đề của thế giới hiện đại của ông không cập nhật bằng Phan Châu Trinh. Cho nên về mặt tinh thần, Phan Bội Châu là "con đẻ" của phòng trào Cần Vương. Đây cũng là lý do Phan Bội Châu quyết tâm theo đuổi con đường đấu tranh vũ trang, sử dụng bạo lực.

Phong trào Đông Du mà Phan Bội Châu khởi xướng là cuộc vận động thất bại. Bởi mục đích ban đầu người chủ xướng ra nó sang Nhật là để cầu viện, xin quân tiếp viện, mua vũ khí, thực hiện sách lược truyền thống là "nội công ngoại kích". Dùng đấu tranh vũ trang tái lập lại phong trào đấu tranh vũ trang. Tới khi sang Nhật, gặp Lương Khải Siêu và các chính khách nhật, Phan Bội châu mới vỡ ra rằng, việc thực hiện các mục tiêu bằng phương pháp truyền thống hãy còn xa lắm.

Nói như vậy để thấy rằng, tư tưởng Phan Bội Châu chưa ra khỏi hệ hình tư duy truyền thống. Và trong thực tế, Phan Châu Trinh không đồng tình với tư tưởng của Phan Bội Châu và không ít lần hai người tranh cãi dù về quan hệ cá nhân, hai người vẫn rất kính trọng, vị nể nhau. Trong lá thư gửi Toàn quyền Beau, Phan Châu Trinh từng nói rằng: "Toàn bộ cái học của Phan Bội Châu chẳng qua chỉ là 'Chiến quốc sách' mà thôi".

Nói cách khác, với Phan Châu Trinh, mô hình lý thuyết, hệ hình chính trị mà Phan Bội Châu theo đuổi rất là cổ. Điều này phản ánh rằng trong mắt Phan Châu Trinh, Phan Bội Châu không kịp nhận thức xã hội hiện đại. Và đánh giá ấy, tôi cho là khách quan và công bằng về mặt tư tưởng chính trị của Phan Bội Châu.

- Vậy điều gì làm nên sự khác biệt trong tư tưởng của Phan Châu Trinh, thưa GS?

- Trong bối cảnh cá nhân và xã hội như vậy, Phan Châu Trinh sớm nhận ra cái khó khăn của công cuộc cải tạo xã hội và những chặng đường gập ghềnh của tiến bộ xã hội. Vì vậy, khác với Phan Bội Châu chủ trương sử dụng bạo lực, Phan Châu Trinh chủ trương đi theo con đường khai sáng với tư tưởng khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh.

Phan Châu Trinh hiểu rất rõ rằng, không có những điều đó làm nền tảng thì việc khuấy động phong trào thì chỉ dựng lại ngọn cờ cũ, đi lại con đường cũ, gặp thất bại những cái cũ đã từng xảy ra. Đấy là lý do sâu xa vì sao ông ấy không chủ trương bạo động, "ám xã" như Phan Bội Châu mà chủ trương “minh xã” - tức mọi hoạt động của ông đều minh bạch và công khai.

Bên cạnh đó, khác với chủ trương cầu viện ở nước ngoài của Phan Bội Châu và nhiều người, Phan Châu Trinh lại chủ trương "Ỷ Pháp cầu tiến bộ" (Dựa vào người Pháp để cải tạo xã hội). Ở đây, Phan Châu Trinh đã nhận ra mặt thứ hai của Chủ nghĩa thực dân, ấy là mặt xây dựng chứ không chỉ là mặt phá hoại. Tôi cho đó là cái nhìn tiến bộ và xa hơn rất nhiều so với Phan Bội Châu.

Từ góc độ của mình Phan Châu Trinh nhìn ra đường hướng "Ỷ Pháp cầu tiến bộ" không phải là đường hướng không sáng suốt. Chúng ta chứng kiến một thực tế về sau này là chính hệ thống giáo dục của nước Pháp đã đào tạo ra một đội ngũ trí thức mà chúng ta vẫn gọi là "thế hệ vàng của trí thức Việt Nam". Và chính những trí thức này sau đó đã góp một phần rất lớn trong việc loại bỏ Chủ nghĩa thực dân và tạo nền móng cho một xã hội hiện đại tại Việt Nam. Có nhìn như thế thì mới thấy hết cái viễn kiến, tầm nhìn của Phan Châu Trinh lúc bấy giờ.

- Thế nhưng dường như trong một thời gian khá dài trước đây người ta đã không nhìn thấy điều này trong tư tưởng của Phan Châu Trinh, thưa GS?

- Đúng như vậy, trong một thời gian khá dài, Phan Châu Trinh được coi như một người theo xu hướng cải lương, thiếu tinh thần mạnh mẽ của "thiết huyết", điều mà người ta tìm thấy ở Phan Bội Châu.

Khoảng vài chục năm trở lại đây, khi ta nhìn lại mối quan hệ với những cựu thù như Pháp, Nhật, Mỹ thì ta lại thấy rằng, bản thân thực thể ấy cũng không đứng yên, bản thân thực thể ấy trong quá trình phát triển của nó cũng tồn tại những mâu thuẫn. Đây là nguyên tắc nhận thức mà Marx thể hiện nhất quán, sáng suốt trong việc đánh giá vị trí vai trò của Chủ nghĩa thực dân Anh ở Ấn Độ.

Trong 2 bài viết về vấn đề này, bằng cái nhìn rất thấu thị với những tác động đa chiều của Chủ nghĩa thực dân với một xã hội thuộc địa, Marx nói rất rõ là tất cả sự kiến tạo của người Anh ở Ấn Độ, bất chấp nguyện vọng chủ quan của kẻ thực dân tất yếu đến một ngày người Ấn Độ nổi dậy chống lai người Anh và trục xuất họ ra khỏi Ấn Độ. Và thực tế sau này đã chứng minh dự báo của Marx là đúng.

Và người ta cũng bắt đầu đánh giá lại tư tưởng của Phan Châu Trinh. Từ chỗ được coi là một nhà cải lương, thiếu "sắt và máu", Phan Châu Trinh được đánh giá như một nhà yêu nước, nhà tư tưởng có chủ trương đường lối sáng suốt. Bằng chứng cho quá trình phản tư này chính là việc tên ông được lấy đặt cho một quỹ văn hóa đang ngày càng có uy tín và một trường đại học mang tinh thần khai phóng rất cao. Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh được rất nhiều trí thức trong và ngoài nước cộng hưởng.

Tổng thống Mỹ Obama đã nhắc đến tư tưởng Phan Châu Trinh như đại diện cho tri thức Việt trong bài phát biểu của mình. Ảnh: Phạm Hải.

- Việc một Tổng thống Mỹ như Obama nhắc tới tư tưởng Phan Châu Trinh gợi mở với chúng ta điều gì trong bối cảnh hiện nay, thưa GS?

- Thực tế, Obama không phải là lãnh đạo phương Tây đầu tiên nhắc tới tư tưởng Phan Châu Trinh. Trước đó, cũng đã có nhiều người khác xiển dương con đường mà Phan Châu Trinh lựa chọn. Điều này đặt ra cho chúng ta một yêu cầu phải quay lại, nhận thức lại và thực hành lại con đường mà Phan Châu Trinh đã lựa chọn cho Việt Nam.

Chúng ta đang hướng tới một nền kinh tế tri thức, với nỗ lực xây dựng nền văn hóa độc lập nhưng đa dạng, toàn diện và thông tuệ, với việc nhìn nhận vai trò động lực của khoa học kỹ thuật. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là tất cả phải được đặt trên nền tảng dân chủ hóa, thế tục hóa, duy lý hóa và trong bối cảnh ngày nay cần nói thêm cả toàn cầu hóa nữa. Đó chính là khi chúng ta thực hiện được tư tưởng tiến bộ mà Phan Châu Trinh đã đề xướng.

Lê Văn