Từ những vai thuộc hàng kinh điển của tuồng chuẩn mực với trình thức nghiêm ngặt cho đến vai diễn đòi hỏi người diễn phải lột tả được hết nội tâm nhân vật. Nhắc tới bà là nhắc tới những vai diễn xuất thần như Hồ Nguyệt Cô hóa cáo, Bà huyện trong Nghêu, sò, ốc, hến; Bà Trưng Trắc trong Trưng nữ vương… và đỉnh cao là Ông già cõng vợ đi xem hội.
![]() |
NSND Đàm Liên trong vở Ông già cõng vợ đi xem hội. |
Trọn một tình yêu cho tuồng
NSND Đàm Liên sinh ra trong một gia đình nghệ thuật tại tỉnh Phú Yên, mẹ bà, cố nghệ nhân Trần Thị Bẩy, cũng từng là một nghệ nhân tuồng nổi tiếng trong gánh hát của ông Bầu Leo.
Ngay từ nhỏ cô bé Đàm Liên đã đam mê nghệ thuật, nhưng bà đến với Tuồng là một sự tình cờ. Năm 1958, bà cùng thi vào ba chuyên ngành là múa, điện ảnh, và tuồng để thử sức, kết quả thật không ngờ Đàm Liên đã trúng tuyển cả ba chuyên ngành với số điểm khá cao. Nhà hát tuồng đã giữ được bà bởi có giấy gọi trước.
Nhưng NSND Đàm Liên sau này tâm sự, thật tâm khi tới với tuồng bà không thích, gần như cả tuổi thanh xuân tập tuồng bà đều bị 'kiểm điểm' bởi làm cái gì cũng sai, múa sai, vẽ mặt 'đen xì, trắng bệch'. Bà luôn nghĩ trong đầu hay mình chọn nhầm nghề, nên lúc nào bà cũng đứng núi này trông núi nọ, tập tuồng nhưng thấy các bạn học hát học múa ở phòng khác là lại rộn ràng.
Nhưng bà bảo, có lẽ tuồng có duyên từ kiếp trước nên buộc bà phải gắn bó. Cho tới khi không thể chuyển sang lĩnh vực nghệ thuật nào khác, bà mới bắt đầu chấp nhận số phận. Đàm Liên bảo, tính của mình không muốn chịu thua ai, khi đã chấp nhận theo đuổi nghệ thuật tuồng, bà bắt đâu lao vào tập luyện. Hết giờ tập cùng các bạn, bà tự mày mò tập thêm.
Mới học bà cảm thấy rất khó bởi hát được một câu hát tuồng cho hay phải khổ tận can tràng, vắt gan vắt ruột, nhiều khi hát xong cảm giác đứt hơi muốn sỉu. Nhưng lạ thay, càng học, càng ngấm, càng say, bà bắt đầu yêu những điệu Hát Nam, hát khách, bắt đầu yêu những vai diễn với những tính cách dữ dội. Tuồng đã ngấm vào máu thịt của Đàm Liên không sao dứt ra được mà ngày đêm lăn lộn, quên ăn, quên ngủ, say mê tập hát, tập diễn.
Nhờ năng khiếu vốn có cùng với sự say mê học hỏi bà đã diễn rất thành công nhiều vai diễn, đặc biệt là vai Trưng trắc trong vở Tuồng Trưng nữ Vương. Nhờ vai diễn thành công này Đàm Liên may mắn được gặp Bác Hồ và diễn cho Người xem. Nhớ lại những ngày đó bà không khỏi xúc động: ''Bác khen lắm, đến nỗi sau này gặp tôi chú Vũ Kỳ thường gọi đùa cô Trưng Trắc của Bác Hồ''.
Hơn 60 năm hoạt động nghệ thuật NSND Đàm Liên đã nhận được 7 huy chương vàng, 2 huy chương bạc trong các hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc. 10 năm liền bà là chiến sĩ thi đua cấp ngành, và cấp quốc gia.
Năm 1996, bà vinh dự được tham gia báo cáo điển hình Phụ nữ ba giỏi toàn quốc. Được nhà nước tặng thưởng huân chương lao động hạng nhì, Huân chương kháng chiến hạng hai, Huân chương Đào Tấn do tỉnh uỷ, UBND tỉnh Bình Định trao tặng, Huy chương vì sự nghiệp sân khấu do Hội nghệ sĩ sân khấu trao tặng đợt đầu tiên.
Đặc biệt, bà là một trong số ít các nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu cao quý NSƯT đợt đầu tiên (năm 1984) và năm 1992 bà lại được phong tặng danh hiệu NSND. Năm 1992, một vinh dự lớn đến với Đàm Liên là Viện sân khấu công bố kết quả điều tra xã hội học, NSND Đàm Liên là một trong những nghệ sĩ được khán giả yêu thích nhất.
Trong cuốn "Phía sau ánh hào quang”, nhà thơ Trần Đăng Khoa nói về NSND Đàm Liên: "Nói đến nghệ thuật tuồng, không thể không nhắc đến Đàm Liên. Hình như không phải chị đến với tuồng mà chính loại hình nghệ thuật này đã tự tìm đến với chị, rồi qua chị mà bừng sáng hết những vẻ đẹp quyến rũ mà nó vốn từng có. Mặc dù trước Đàm Liên, chúng ta đã có những tên tuổi lớn với những đóng góp đặc sắc cho sự phát triển của loại hình nghệ thuật dân tộc này. Nhưng với Đàm Liên vẫn có một vị trí rất đặc biệt. Có lẽ vì thế mà bạn bè quốc tế, báo chí trong nước gọi chị là "Nữ hoàng của nghệ thuật tuồng”, "Bà chúa của xứ sở tuồng”.
![]() |
Đến với nghệ thuật tuồng không bắt đầu từ tình yêu và cả cuộc hôn nhân với nhạc sĩ Vĩnh An cũng vậy nhưng cuối cùng, NSND Đàm Liên đã nhận được hạnh phúc ngọt ngào. |
Tình yêu thầm lặng
NSND Đàm Liên từng chia sẻ với VietNamNet rằng để có được thành công trong nghệ thuật, bà luôn thầm cảm ơn người chồng đã đồng hành đi qua ngọt bùi, cay đắng gần 30 năm. Với Đàm Liên, nhạc sĩ Vĩnh An không chỉ là người chồng, người anh mà còn là người bắc từng nấc thang cho bà bước tới đỉnh vinh quang của nghệ thuật. Nhưng lúc đến với ông, bà không ấn tượng và phải một năm sau khi chung sống, bà mới cảm nhận và yêu ông.
Ông dạy bà làm thơ, viết văn, làm khán giả đóng góp những ý kiến chân tình cho từng vai diễn. Ông còn phổ bài thơ Cô gái sông Hương của Tố Hữu theo điệu hát tuồng để Đàm Liên diễn mà khi nghe xong tác giả bài thơ phải rưng rưng nước mắt thốt lên: "Hay quá! Tôi cảm ơn Đàm Liên". Rồi nhiều bài thơ khác cũng được nhạc sĩ Vĩnh An phổ để Đàm Liên diễn theo điệu hát tuồng.
Nhắc đến chồng, Đàm Liên tự nhận mình nợ ông quá nhiều. Bà từng kể, ông hơn bà 20 tuổi, quen nhau từ những ngày bà đi lưu diễn ở miền Trung, lúc đó ông là Trưởng đoàn Văn công Quân khu IV. Trong những ngày lưu diễn ấy, ông là người luôn đứng sau cổ vũ, đợi bà diễn xong tặng những đóa hoa rừng. Không mấy ấn tượng nhưng bỗng một ngày bà thấy ông xuất hiện và thông báo chuyển về Hà Nội làm, khiến bà quá đỗi bất ngờ. Đương thời người đời vẫn truyền nhau câu hát: "Nực cười nhạc sĩ Vĩnh An, bỏ ra Hà Nội vì nàng Đàm Liên” là như thế.
Ông đã chinh phục được "sầu nữ tình yêu” bởi chính sự chân thành, mộc mạc đó. Sau này, ông vẫn luôn là người đứng bên cạnh động viên vợ trên con đường hoạt động nghệ thuật. Một điều làm bà thấy ân hận là lúc biết trân trọng và dành hết tình yêu thì ông lại ra đi.
Ngân An
NSND Đàm Liên qua đời ngày 25/4 tại Hà Nội hưởng thọ 78 tuổi.
" alt=""/>NSND Đàm Liên: Hạnh phúc không bắt đầu từ tình yêuNhớ về một câu chuyện cảm động mà người trong cuộc đã từng chia sẻ trong thời gian gặp gỡ tại Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền, bà Nguyễn Thị Nga - Giám đốc Trung tâm cho biết, đó là câu chuyện giải oan của người đàn ông tên Kiên.
Khi đến trung tâm, Kiên dẫn theo một bé trai chừng 3 tuổi. Anh nói với bà Nga rằng, anh thấy thằng bé rất giống một người... nhưng không dám kết luận. Vì thế, anh cần kết quả khoa học để có thể khẳng định việc này.
“Nghe giãi bày của Kiên, tôi liếc nhìn cháu bé rồi lại nhìn Kiên. Rõ ràng, đó là hai gương mặt không có nhiều nét giống nhau. Kiên có sống mũi cao, đôi mắt hai mí và khuôn mặt vuông chữ điền. Tuy nhiên, thằng bé lại có đôi mắt một mí và sống mũi tẹt… Thế nhưng, khoa học không kết luận dựa trên vẻ bên ngoài. Tôi chỉ nghĩ, có lẽ Kiên đang nghi ngờ vợ mình nên mới cần bằng chứng để vạch trần sự dối trá” - bà Nga nói.
![]() |
Sau 30 năm sống trong uất hận, cuối cùng Kiên quyết định tìm đến Trung tâm ADN |
4 ngày sau, Kiên lại xuất hiện ở trung tâm để nhận kết quả. Kết quả xét nghiệm cho thấy Kiên và đứa trẻ là quan hệ cha con.
“Kiên đọc kết luận nhưng lại không dám tin đó là sự thật. Cậu ấy cứ đi quanh trung tâm để hỏi đi hỏi lại. Đến khi tôi khẳng định, đây là kết quả chính xác thì cậu ấy lại chuyển sang một câu hỏi mới. Rằng, “đứa trẻ là con cháu, nó lại giống bố cháu như lột. Vậy nó là cháu nội của bố cháu phải không cô?
Tôi nghe câu hỏi của cậu ấy, thấy rất hài hước nên bảo: Thằng bé là con ruột của cháu thì đương nhiên là cháu nội của bố cháu rồi. Điều ấy có gì lạ mà cháu phải thắc mắc ?” - bà Nga nhớ lại.
Sau câu hỏi ấy, bà Nga cho biết, Kiên chững lại chừng 10 giây rồi hét lên sung sướng. Cậu bắt đầu kể về một câu chuyện dài. Kiên bảo, anh đã trải qua 30 năm thù hận…
Mẹ anh là một người đàn bà đẹp. Trước khi lấy bố anh, bà được rất nhiều thanh niên nhòm ngó tán tỉnh. Trong đó, người thanh niên đẹp trai nhất làng đã lọt vào mắt xanh của bà. Họ ngấm ngầm thích nhau chừng 3 tháng. Sau đó, phát hiện người thanh niên kia không chung thủy, mẹ anh chấm dứt mối quan hệ với người đàn ông này.
Khi kết hôn với bố anh Kiên, trong lúc vợ chồng vui vẻ, ông hỏi bà về những mối tình đã qua. Bà thật thà kể lại chuyện người thanh niên nọ. Không ngờ từ đó ông trở nên ghen tuông quá mức.
Ngày anh Kiên ra đời, nhìn gương mặt đứa trẻ không hề có nét giống mình, ông càng nổi giận. Ông đổ cho mẹ Kiên tội lăng loàn rồi đuổi hai mẹ con ra khỏi nhà.
“Mẹ Kiên phải dựng tạm túp lều trên đê rồi lặng lẽ nuôi con. Đến năm Kiên 4 tuổi, vì không thể chịu đựng được tiếng người đời mỉa mai dè bỉu, bà gửi con cho một người thân rồi gieo mình xuống sông tự vẫn. Người họ hàng ấy mang Kiên giao lại cho bố anh nhưng ông dứt tình và không nhìn mặt Kiên. Vì thế, Kiên được đưa về cho ông bà ngoại nuôi…”- bà Nga nói.
Sau khi mẹ Kiên mất, người làng lại đổ xô ánh mắt nghi ngờ về phía bố Kiên. Họ tẩy chay và không giao lưu với ông nên ông phải sống trong cô đơn và buồn tẻ mấy chục năm trời.
Tuy vậy, ông vẫn nhất quyết không nhận Kiên. Ngày cưới Kiên, ông kiên quyết không xuất hiện dù Kiên đã đến và thông báo với ông. Thế rồi 1 tháng trước ngày Kiên đến trung tâm, ông ốm nặng, bác sĩ bảo, bệnh của ông không sống được lâu. Kiên đã gạt đi mọi uất ức mà đưa vợ con về thăm ông.
“Vừa về đến nhà, vừa nhìn thấy con trai anh Kiên, ông khựng người lại như thể ông cũng phát hiện ra thằng bé giống ông như lột. Tuy nhiên, ông vẫn nhất định không nhận con nhận cháu. Ông bảo với Kiên, “chắc gì thằng bé đã là con anh?” - Bà Nga kể.
“Thế nhưng, trong cuộc gặp gỡ ít ỏi ấy, Kiên vẫn nhận ra ông có tình cảm đặc biệt gì đó với thằng bé. Vì thế, anh ấy mới đưa con đi xét nghiệm ADN để khẳng định thằng bé là con mình”- bà Nga nói tiếp.
Bà cũng cho biết, nghe Kiên nói vậy, bà đã thắc mắc về lý do Kiên không làm xét nghiệm trực tiếp giữa mình và cha. Tuy nhiên, Kiên cho biết, bố anh không nhận anh nên không cho anh tiếp xúc. Chỉ khi Kiên ngỏ ý muốn làm xét nghiệm cho mình và con trai thì ông đồng ý ngay.
“Bẵng đi một thời gian Kiên lại điện cho tôi” - bà Nga nhớ lại. Bà cho biết, trong cuộc điện thoại ấy, Kiên tỏ ra vô cùng hạnh phúc vì sau khi nhận kết quả ADN, bố anh đã giải tỏa nghi ngờ và quyết định nhận lại con cháu. Kiên còn cho biết, anh cũng đã đón được bố về sống chung với mình. Tiếng oan bao nhiêu năm của mẹ anh cũng đã được xóa bỏ.
Bố anh đã đứng trước ban thờ mẹ và nói lời xin lỗi. Ông cũng xin lỗi anh Kiên vì đã quá ghen tuông mà làm khổ cuộc đời của mẹ và khiến anh thiếu thốn tình cảm cha con…
Hoang mang vì đứa trẻ không cho ông bà nội xoa đầu, người ông đã đưa cháu đến trung tâm xét nghiệm ADN. Tuy nhiên, kết quả ADN lại khiến ông phát hiện ra một bí mật đầy cảm động…
" alt=""/>Người đàn ông hét lên ở phòng ADN, giải oan cho mẹ sau 30 nămLà một người ưa thích dịch chuyển, trước khi đại dịch Covid-19 xảy ra, anh Đoàn Kiều Dũng và một số người bạn luôn cùng nhau tổ chức những chuyến du lịch trong và ngoài nước để tham quan và nghỉ dưỡng. Tuy nhiên, anh nhận thấy rằng gia đình và bạn bè anh cần thêm sự trải nghiệm và gắn kết nhiều hơn. Dần dần, những chuyến du ngoạn ấy chuyển sang những buổi dã ngoại và cắm trại vào mỗi cuối tuần. Người lớn được sống chậm lại, tận hưởng khoảng thời gian nghỉ ngơi để chăm sóc gia đình; con trẻ được hòa mình vào thiên nhiên, rời xa công nghệ.
Nhớ lại những chuyến du lịch và công tác tại nước ngoài, anh Dũng bắt đầu tìm hiểu và dần có niềm yêu thích với loại hình motorhome. Anh đã dành rất nhiều thời gian để sưu tầm tài liệu và chia sẻ sự hào hứng này với những người bạn thân thiết. Trong đó có những anh em đến từ công ty Motorhome Vietnam - thành lập bởi những người rất đam mê độ xe. Rất bất ngờ, từ một nhóm những người cùng sở thích đã phát triển trở thành một cộng đồng trên mạng xã hội thu hút được hàng ngàn thành viên.
Xuất thân là những người có kiến thức chuyên môn về xe cộ và máy móc, ban đầu anh Dũng cùng các bạn chỉ đơn giản mua một chiếc xe và cải tiến theo sở thích. Càng làm càng cuốn, dù có gặp phải không ít khó khăn trong quá trình độ xe, các anh vẫn kiên nhẫn tìm giải pháp và thành công cho “ra lò” những chiếc xe độ độc đáo.
Tiêu biểu như chiếc xe Hyundai Solati đã được xuất xưởng với cái tên “L'amour” có nghĩa là tình yêu - cái tên có đôi chút mơ mộng nhưng chính là cảm xúc chân thật anh Dũng muốn gửi gắm cho gia đình. Những hình ảnh nội, ngoại thất của xe được các anh chia sẻ và nhận được rất nhiều phản hồi tích cực. Cộng đồng Phê Phượt từ đó ra đời.
Ngoài motorhome, cộng đồng còn mở rộng đến những chủ đề liên quan đến độ xe, cắm trại, ẩm thực và các hoạt động vì cộng đồng. Không dừng lại trên nền tảng Facebook, anh Dũng cùng các thành viên trong cộng đồng đã cùng nỗ lực mang Phê Phượt tới Tiktok, Instagram, Youtube….để kết nối thêm với tất cả các anh, chị, em trong và ngoài nước.
Sắp tới, đội ngũ Phê Phượt nói chung và công ty Motorhome Vietnam nói riêng sẽ trình làng thêm 1 số xe Gaz khác nhau về phong cách để chia sẻ cho những người cùng đam mê trên cả ba miền. Bật mí từ người sáng lập: lấy cảm hứng từ dòng xe Volkswagen T1 huyền thoại, phiên bản Motorhome T Love được trang bị giường điện nâng 2 tầng, nâng công suất giường nằm lên gấp đôi, có thể đủ cho 7-8 người.
![]() |
Phiên bản T Love đang trong giai đoạn hoàn thiện cuối cùng trước khi trình làng vào tháng 10/2021 |
Hành trình kết nối các giá trị thực
Để chứng minh cho việc nói được làm được, sau khi hoàn thành chiếc L’amour, anh Dũng đã lên kế hoạch thực hiện một chuyến xuyên Việt, chinh phục các điểm cực của Tổ quốc. Đối với anh, xuyên Việt là để lan tỏa đam mê, sở thích và kết nối xây dựng một cộng đồng vững mạnh, có ích cho xã hội. Tầm nhìn của anh Dũng chính là nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc và quảng bá Việt Nam tới khắp thế giới.
Với mỗi chặng đường đi qua, anh và các thành viên Phê Phượt sẽ cố gắng mang đến những giá trị thiết thực và ý nghĩa nhất cho địa phương đó. Điểm đặc biệt trong hành trình này chính là trong suốt thời gian di chuyển và cắm trại, các thành viên sẽ giảm thiểu rác thải nhựa một cách tối đa và sử dụng các vật dụng cắm trại thân thiện với môi trường. Tại một số địa điểm, Phê Phượt sẽ tổ chức dọn rác, trồng cây, căng banner khẩu hiệu tuyên truyền cho địa phương.
![]() |
Đoàn tặng quà cho các em nhỏ bản Pả Vi Hạ, Mèo Vạc, Hà Giang |
Trong suốt hành trình, anh Dũng và các anh em đã cố gắng ghi lại chi tiết và trọn vẹn nhất các cung đường và điểm dừng chân. Thông qua những thước phim thực tế không kịch bản, không diễn viên chuyên nghiệp, hình ảnh đất nước và con người Việt Nam được hiện lên rực rỡ và tươi đẹp. Nhiều khán giả du lịch qua màn ảnh nhỏ không ít lần đã phải ồ lên vì vẻ đẹp lộng lẫy của biển đảo, choáng ngợp trước sự hùng vĩ của núi rừng, lại có những khi nín thở khi chiếc motorhome gặp nạn giữa đường.
![]() |
Anh Dũng dừng chân tại cánh đồng hoa tam giác mạch tại Hà Giang trên đường lên cột cờ Lũng Cú và lưu lại kỷ niệm cùng chiếc xe L’amour |
Anh Dũng chia sẻ: “Trước khi bắt đầu chuyến đi, tôi đã nghiên cứu rất nhiều về những điểm đến và vạch ra lộ trình rõ ràng. Tuy nhiên khi trực tiếp trải nghiệm mới biết nó “phê” cỡ nào. Bao nhiêu tình huống bất ngờ xảy ra mà tôi nghĩ cả đời này nếu không cầm lái motorhome tôi sẽ không tưởng tượng ra được. Nhưng được cái càng khó anh em lại càng máu! Chỉ cần đến được nơi, ăn bữa đặc sản địa phương rồi giao lưu với mấy anh em bản địa là mọi khó khăn bỏ ra đều xứng đáng.”
![]() |
Anh Dũng thăm và trải nghiệm cuộc sống cùng người dân địa phương |
“Muốn đi nhanh thì đi một mình nhưng muốn đi xa phải đi cùng nhau” - thông điệp luôn hiện hữu trong những giá trị mà cộng đồng Phê Phượt hướng tới. Tiếp nối hành trình ý nghĩa này, Phê Phượt nói chung và anh Dũng nói riêng sẽ triển khai nhiều kế hoạch và hành động tích cực hơn nữa trong các hoạt động thiện nguyện thường xuyên, cùng lan tỏa sự ấm áp của yêu thương đến khắp mọi miền Tổ quốc.
Vinh Nguyễn
" alt=""/>Phê Phượt, từ đam mê độ xe trở thành cộng đồng motorhome